20101214 143233 bmp

ralnych i nienaruszalnych praw człowieka". Przejrzyjcie pisma nowych ekonomistów, a przekonacie się, iż żądanie zniesienia sztucznych restrykcji nałożonych na handel i przemysł motywują naturalnym prawem człowieka do zabiegania o własną korzyść. Rozejrzyjcie się w gąszczu zapoznanych książek i pamfletów poświęconych religii i moralności: znajdziecie tam niekończące się dyskusje, sprzeczne opinie, wykluczające się konkluzje, a jednak pomimo tych różnic dyskutanci wszystkich partii łączą się we wspólnym odwoływaniu się do natu-ly jako najwyższego sędziego władnego rozstrzygać ich spoiy Chrześcijanin, biskup Butler, przekonuje nas, iż „analogia natury 1„.) jest najlepszym dowodem, że nie ma nic niewiarygodnego w ogólnej [chrześcijańskiej] doktrynie religii głoszącej, iż Bóg nagradza lub karze ludzkie uczynki po śmierci”^1lB. Deista Voltaire, który odrzuca chrześcijańską doktrynę religii, z równym dogmatyzmem dowodzi, że „prawo naturalne którego wszyscy ludzie uczą się od natury”, jest tym prawem, „na którym ufundowane zostały wszystkie religie”¹⁶. Ateista Holbach, który odrzuca wszystkie religie, utrzymuje wszelako, że „moralność, która przystoi człowiekowi, winna znajdować oparcie w naturze człowieka”¹⁷. Chrześcijanin, deista, ateista — wszyscy oni uznają autorytet księgi natury; jeśli się różnią, to wyłącznie co do zakresu obowiązywania owego autorytetu; przykładowo, inaczej odpowiadają na pytanie, czy potwierdza on, czy też całkowicie wypiera autorytet dawnego objawienia. W osiemnastowiecznym klimacie opinii — bez względu na to, jak brzmi pytanie, na które szukamy odpowiedzi — natura

^L’ The Analogy ofReligion, Natural and Revealed, to the Constitution and Course of Naturę (1900), s. 39.

¹⁶    Oeutres, 125, s. 39; t. 9, s. 443.

¹⁷    Systćme social, 11, s. 58.

stanowi rodzaj testu, wyznacza obowiązujący standard: idee, obyczaje, instytucje tworzone przez człowieka, jeśli kiedykolwiek mają osiągnąć doskonałość, muszą pozostawać w zgodzie z owymi prawami, które „natura odkrywa wszystkim ludziom i o każdym czasie”¹.

Taka koncepcja natury i prawa naturalnego nie była wówczas niczym nowym. Arystoteles usprawiedliwiał niewolnictwo, twierdząc, że jest ono zgodne z naturą². Cesarz i stoik, Marek Aureliusz, powiadał, iż „nic nie jest złe, co jest zgodne z naturą”³. Rzymscy juryści usiłowali pogodzić prawo pozytywne z prawem natury i rozumu. Tomasz z Akwinu wiedział, że „to udziałowe istniejące w stworzeniu rozumnym prawo wieczne zwie się prawem naturalnym”⁴. Według Kalwina, „naturalna sprawiedliwość (...j wymaga, żeby książęta byli uzbrojeni po to, by mogli obronić poddanych powierzonych ich opiece, kiedy ci zostaną napadnięci przez wroga”^{5 6}. Robert Barclay, kwa-kier, dzieli się z nami spostrzeżeniem, że „przymus stosowany wobec ludzkich sumień jest sprzeczny [...] z prawem natury”²⁸, Vittoria, dominikański uczony, zdefiniował prawo narodów jako „to, które naturalny rozsądek uznaje za obowiązujące wszystkie narody”⁷, Suarez, filozof i jezuita, uważał, że „prawem naturalnym wolno nazwać naturalne światło inteligencji,

63

1

   Oeuvres, 125, s. 560.

2

   Zob. Arystoteles, Polityka z dodaniem pseudo-Arystotelesowej ekonomiki. Przełożył i przypisami opatrzył L. Piotrowicz. Wstępem poprzedził K. Grzybowski. Warszawa 1964, s. 13-14.

3

   Marek Aureliusz, Rozmyślania. Przełożył M. Reiter. Posłowiem i przypisami opatrzył K. Leśniak. Warszawa 1984, s. 19.

4

   Św. Tomasz z Akwinu, op. cit, s. 20.

5

   Institutes, ks. W rozdz. XX, par. II.

6

   Apology, rozdz. 14, par. 4.

7

   Cyt. za: C.L. Lange, Histoire de 1’intemationalisme, Ł1, s. 272.