3

_k o • • l ■■jw uzieuzinę siuzoy zuro-wia (...)” [18]. Twórca teorii strukturalno-funkcjonalnej po raz pierwszy terapią opisał jako rodzaj procesu społecznego, ponadto przedstawił cechy interakcji lekarz - pacjent i scharakteryzował organizacją społeczną szpitala oraz rolą społeczną chorego (osoba chora nie jest odpowiedzialna za swoje schorzenie, które umożliwia zwolnienie z wykonywania ról i zadań społecznych; stan choroby jest czymś niepożądanym, a jednostka powinna podejmować aktywne próby wyleczenia; chory ma obowiązek szukania komplementarnej pomocy lekarskiej) [19]. Struktura społeczna i osobowość postawiła przed socjologami medycyny nowe pytania o charakter i tożsamość ich dyscypliny. Po raz pierwszy tej rangi socjolog ogólny postulował włączenie nauk społecznych w kompleks problematyki zdrowia, zachęcał do zdefiniowania roli nauk o zachowaniu w odniesieniu do medycyny, zauważał, że odpowiedzialność za zdrowie nie spada już wyłącznie na lekarzy i system medyczny, ale w większym stopniu zależy od zachowań ludzkich. Wszystko to sprawiło, że postrzeganie zdrowia, choroby i procesu chorowania w kategoriach socjokulturowych stało się bardziej prawdopodobne. Parsonsowski postulat określenia roli nauk o zachowaniu w stosunku do problematyki medycznej wyznaczał cezurą dzielącą historyczny i współczesny etap rozwoju socjologii medycyny.

Ryc. 4. Współczesne przekształcenia w zdrowiu i medycynie. Schemat S. Nettleton.

Źródło: Nettleton S., Sociology of Health and lliness, Cambridge 1996. [Za:] Piątkowski W., Zdrowie w socjologii..., op. cit.

Socjologia medycyny w Polsce. Rozwój problematyki

Polska socjologia medycyny - w dużej mierze dzięki zasługom i międzynarodowym kontaktom ;ej twórczyni Magdaleny Sokołowskiej - rozwijała się przez cały okres „młodości i dorastania” .ve współpracy z partnerami w Europie i USA. Uniwersalizm problematyki badawczej w Polsce na Zachodzie widać wyraźnie w pracy Socjologia medycyny w działaniu, wydanej w Stanach Zjednoczonych w 1978 r. [20]. Wśród dwunastu czołowych postaci socjologii medycyny znalazła 'ię M. Sokołowska, która jednocześnie była pomysłodawcą i współredaktorem tego tomu. Podobnie ik na Zachodzie, socjologia medycyny w Polsce była umiejscowiona między naukami społecznymi i medycyną. Jej medyczne powiązania są niewątpliwie konsekwencją pielęgniarskiego i lekarskiego wykształcenia (1949) Magdaleny Sokołowskiej oraz faktu, że przez wiele lat pracowała jako

W latach 50., a związki z amerykańską socjologią ogólną i medycyny - rezultatem studiów w Szkole Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Columbia (Columbia University School of Public Health). Magdalena Sokołowska pod koniec lat 50. w Stanach Zjednoczonych nawiązała bliskie kontakty z socjologami ogólnymi, m.in. A. Malewskim, M. Ossowską, A. Podgóreckim i S. Nowakiem, co zaowocowało wspólnymi projektami badawczymi i publikacjami. Po raz pierwszy próby określenia przedmiotu socjologii medycyny w Polsce podjęto na początku lat 60. (1962), kiedy stwierdzono, że socjologia może być „potężnym sprzymierzeńcem w zwalczaniu chorób” [21]. Uważano, że polska socjologia medycyny zyska możliwości rozwoju, jeśli lekarze wyciągną wnioski ze wzrastającej zachorowalności na choroby przewlekłe i starzenia się populacji; ukaże to jednocześnie rolę czynników socjoetiologicznych. umożliwi prowadzenie badań socjo-medycznych i da impuls do użycia metod socjotechnicznych. Z kolei rozwój dyscyplin medycznych, zwłaszcza epidemiologii, przyczynił się do stosowania metod i pojęć socjologicznych, zaś wzrost zainteresowania problematyką „całego człowieka” zwrócił uwagę lekarzy na rolę środowiska społecznego. Sokołowska podkreślała również, że zmiany w organizacji służby zdrowia (wzrastająca rola instytucji publicznych w procesie leczenia) dają socjologom możliwość opisu narodowego systemu opieki zdrowotnej jako specyficznego i złożonego mechanizmu społecznego, a udział socjologów i psychologów w „rozwiązywaniu większości teoretycznych i praktycznych zagadnień z dziedziny medycyny” [22] będzie pełniejszy wraz z postępem w metodologii badań społecznych i rosnącą dojrzałością teoretyczną dyscypliny. W połowie lat 60. tematyka polskich badań socjomedycznych zawierała się w trzech grupach problemowych: analizy socjologiczne systemu ochrony zdrowia, badania nad zawodami medycznymi (lekarze, pielęgniarki i farmaceuci) oraz zagadnienia dotyczące socjologii choroby [23]. Pracownia Socjologii Medycyny IFiS PAN podjęła się ponadto szczegółowych badań nad socjomedyczną charakterystyką pracy kobiet, sytuacją społeczną lekarzy przemysłowych i prowadziła ogólnopolskie prace dotyczące opinii o studiach medycznych. W drugiej połowie lat 60. zaczęto również realizować projekt związany z uwarunkowaniami zdrowia psychicznego i prowadzić studia z zakresu socjologii kalectwa i rehabilitacji..

Już pod koniec lat 60. planowano stopniowe zbliżenie socjologii medycyny do socjologii ogólnej, w efekcie czego kategoria choroby przestała być dominującym punktem odniesienia. Eksponowano pojęcie zdrowia w jego społecznym wymiarze i lansowano tennin socjologia zdrowia. Problematyka w yraźnie przesuwała się z obszaru „socjologii w medycynie” do „medycyny w socjologii”, co umożliwiło socjologiczną, a nie medyczną konceptualizację problemów badawczych, zaś partnerami socjologów mogli zostać nie tylko lekarze, ale również socjologowie pracy, rodziny, prawa itd. [24], W rezultacie na początku lat 70. to nie medycyna, lecz socjologia ogólna i jej subdyscypliny stały się głównym partnerem socjologii medycyny. Reorientacja ta zaowocowała również rozpoczęciem w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego w 1973 r. nauczania studentów nauk społecznych socjologii zdrowia, choroby i medycyny [25]. Lata 70. przynoszą rozwój trzech form praktycznych zastosowań socjologii medycyny: prowadzenie badań, nauczanie i przygotowywanie ekspertyz [26]. W tym okresie pojawił się też postulat badania zdrowia w kontekście analizy struktury społecznej i stylów życia Polaków, zajmowano się ponadto rozmaitymi definicjami zdrowia (profesjonalnymi i nieprofesjonalnymi) i podkreślano konieczność podjęcia badań ukierunkowanych na opis zachowań służących zdrowiu, a nie jedynie, jak dotąd, społecznych konsekwencji choroby ńp. Zdrowie jako centralna kategoria badawcza zostało wpisane na listę tematów powiązanych wzorami konsumpcji społeczeństwa polskiego |?7| Ta /miana przedmiotu badań polskiej socjologu medycyny z. niemal wyłącznic zjawiska choroby, procesu chorowania i problemów człowieka chorego na obszar zdrowia nie odbywało się bez trudności, ówczesny bowiem system zdrowotny