klsti228

257

BOZOZIAŁ 7. PRZYGOTOWANIE POKARMÓW

kamień. Unosząc lub opuszczając oś (t. j. wrzeciono, ob. fig. 239 D) za-pomocą prostego mechanizmu, unoszono lub opuszczano tern samem wsparty na paprzycy (C) górny kamień. Takie to właśnie udoskonalone żarna z paprzycą (nazwa ogólno-słowiańska), wrzecionem i długą rękojeścią, umocowaną w wyżej opisanej drewnianej ramie, albo też w odpowiednio przedziurawionej deszczułce, przybitej do ściany i t. p., panują dziś na rozległych przestrzeniach Słowiańszczyzny północnej a używane są też przez Słoweńców, Serbochorwatów w okolicach Zagrzebia, w Bośni etc. Oprócz Słowian znają je i Finowie; Łotysze oraz Litwini; dawniej ten typ żaren używany był szeroko w. Europie zachodniej, a całą jego konstrukcję bez żadnych zmian zasadniczych powtarzają dziś jeszcze liczne młyny wodne i wietrzne.

261. Uderzające różnice zewnętrznych kształtów, jakie zauważamy, przeglądając okazy żaren, pochodzące z różnych okolic Słowiańszczyzny, polegają głównie na odmiennych kształtach kadłuba, a więc drugorzędnej części narzędzia. Kadłuby te bywają bądź w postaci zbitego z desek pudła, spoczywającego na czterech wysokich nogach i zawierającego w sobie żarna (fig. 238), bądź w postaci wydrążonego ula (fig. 237), bądź w kształcie prymitywnego koryta, bądź wreszcie podobne są do stołu o bardzo grubym blacie (fig. 236). Ostatnia forma jest szczególnie zajmująca; w blacie znajduje się tu zwykle przed kamieniami wgłębienie na ziarno, zwane duczą albo duczają.

Tego rodzaju typ kadłuba znamy z pewnych okolic Polski i Rusi, a także z Chorwacji i Bośni; typologicznie łączy się on najdokładniej z używanym np. w Syrji oraz Palestynie i jak wynika z wskazówek porównawczych po-

chodzić może jeszcze z tych czasów, _{2g? Zama 1Imieszczone w kadłu}-kiedy żarna nie posiadały paprzyc, a ka- _bie „_)owatym. Targonie-Wity.pow. dłub wraz z kamieniami leżał wprost Łomża, Mazowsze. Rys. autor, na ziemi.

Rozmieszczenie opisanych wyżej typów kadłubów żaren w Polsce jest dość zajmujące. Kadłub ulowaty, mniej lub więcej podobny do wyobrażonego na rys. 237, spotkałem dotychczas wyłącznie w Polsce północnej i wschodniej, a mianowicie na Kaszubach, wschodniem Mazowszu, Podlasiu oraz południowem Polesiu. Kadłub podobny do pudła (jak na rys. 238, ale zwykle bez górnej konstrukcji bocznej)