klsti226

ROZDZIAŁ 7. PRZYGOTOWANIE POKARMÓW

Do obłuskiwania też i kruszenia, ale przedewszystkiem do mielenia służy inne odwieczne narzędzie: żarna. W jednej z prymitywnych form, szeroko rozpowszechnionej u różnych ludów, żarna mają kształt płaskiego, zwykle mniej lub więcej nieckowato wgłębionego kamienia, na którym zapomocą innego kulistego, jajowatego lub walcowatego głazu rozciera się ziarno. Mielenie na takich żarnach wymaga znacznej siły fizycznej; mimo to jednak należy pospolicie do obowiązków kobiety. Podobne i inne prymitywne żarna znane były od bardzo dawna w Europie; m. i. i na ziemiach, dziś zajętych przez Słowian, używano ich już w neolicie. Przetrwały też one długo, bo aż do epoki rzymskiej, t. j. do początków I tysiącolecia po Chr. włącznie. W krajach poza-europejskich używane są do dziś dnia, a m. i. i na Ałtaju spotykamy je w możliwie najpierwotniejszej postaci.

233. Stępa nożna z Cisowa, pow. Kielce, Małopolska. Rys. autor.

259. Żarna rotacyjne czyli obrotowe (fig. 234—237) pokazały się w Europie bezporównania później niż nieckowate; w każdym jednak razie — już na kilkaset lat przed Chr. Między innemi w Bykowie pod Głogowem na Śląsku znaleziono jeden taki zabytek, datujący ze starszej epoki żelaznej; w późniejszych okresach są one pospolite na ziemiach Europy środkowej. Dziś znajdują się w bardzo wielu zapadłych jej kątach, a poza tern — w Afryce północnej i w pewnych krajach Azji. Żarna rotacyjne składają się z dwu kamieni, z których górny może być wprawiony w ruch obrotowy dokoła osi, umieszczonej pośrodku narzędzia. Między oba kamienie dostaje się ziarno, sypane przez centralny otwór w kamieniu górnym. Żarna z krótką rękojeścią, jak na fig. 234, przechowały się jeszcze tu i owdzie na południowej Słowianszczyźnie, w Karpatach i t. d., a poza Europą w północnej Afryce, południowo-zachodniej Azji etc. — Dalszy rozwój narzędzia, w rodzaju wyobrażonego na rys. 234, polegał m. i. na wydłużeniu krótkiej rękojeści i umieszczeniu jej górnego końca