klsti230

259

ROZDZIAŁ 7. PRZYGOTOWAĆ U.' POKARMÓW

na nim obraca się krąg górny, mający odpowiedni otwór. Przy mieleniu podkładana bywa pod żarna płachta, na którą sypie się zmielone ziarno. Ziarno to ma postać krup i bywa używane na kaszę. Natomiast jeśli chodzi o mąkę, tedy ziarno raz zmielone odsiewa się na włosianem sicie i odsiane miele się znowu. — Takież drewniane żarna rotacyjne znajdujemy u Wogułów i u Turków ałtajskich¹. W ścisłym typologicznym związku z niemi pozostają żarna chińskie i japońskie, choć kręgi tych ostatnich wyrobione są z plecionki i z gliny, a na powierzchni roboczej wyłożone kawałkami twardego drewna.

240. Młyn z kołem poziomem, częściowo rozebrany dla pokazania konstrukcji. Pow. Czerdyń, gub. Perm, Wielkorus. Wg A. Tepłouchova (D. Zelenin, 1. c., str. 90, fig. 46).

Być może drewniane i gliniane żarna rotacyjne są to fazy genetycznie młodsze od żaren kamiennych. Aby tę kwestję rozstrzygnąć, konieczne są jednak- szczegółowe badania.

263. Z żaren rotacyjnych przez zastąpienie pracy rąk ludzkich pracą wody lub wiatru rozwinęły się młyny wodne i wietrzne. Jak już wspomnieliśmy, konstrukcja ich w zasadzie nie różni się od budowy udoskonalonych paprzycowych żaren (ob. § 260). Na ziemiach Ser-bochorwacji i Bułgarji, podobnie jak nad środkową Wołgą, na południowym Uralu i na Kaukazie, w Alpach i innych zakątkach Europy oraz w Azji, m. i. w górach Azji środkowej, dochowały się do naszych czasów bardzo pierwotne małe młyny wodne. Według Geor-giego w wielu okolicach Wielkorusi były one do tego stopnia pospolite, że można je było znaleźć w obrębie każdego gospodarstwa, to zn. każdy chłop we wsi miał własny młyn na swój wyłączny użytek.

Łopatki, w które bije woda, są w takich młynach umocowane bezpośrednio na dolnym końcu pionowego wrzeciona, obracającego górny kamień (fig. 240). Łopatki te zarówno na Wielkorusi jak i np. w Czar-

* Ostatnio (lipiec, 1928 r.) znalazł p. J. Obrębski tradycję o używaniu żaren drewnianych we wsi Temeleuci (40 km NNW od Jass) w Rumunji. Stosowano je do „czyszczenia" prosa lub nasion konopi. Kręgi tych żaren nie były nabijane żelazem, lecz miały tylko brózdowate nacięcia.

17*