klszesz373

drzewa (albo metalu) zawieszony pionowo (jak się zawiesza tablicę z ogłoszeniem w poprzek wąskiej uliczki nad głowami przechodniów). Narzędzie to miało i ma gdzieniegdzie dziś jeszcze użytek sygnałowy, służąc celom gospodarczym, kultowym (kościelnym) i innym (ob. odnośnik 2 na s. 1335). Znam je z Wielkorusi, południowej Karelii, Estonii, Łotwy, Litwy, Mazurów pruskich, Prus wschodnich i zachodnich, Pomorza, Brunszwiku i wielu innych krajów Niemiec, z Austrii, Węgier, Huculszczyzny i Słowiańszczyzny bałkańskiej (Chorwacja, Serbia, Bułgaria) oraz z Nowogrecji i Armenii^{1 2}. Przyrząd w podobnym rodzaju istnieje też może w Chinach; przynajmniej P. Pallas mówi o Kiach-oie, że w chińskiej dzielnicy tego miasta słyszy się w nocy co kwa- ^ drans stróżów nocnych „auf Brettern klappern". Dość zastanawiające jest, że, jak na to zwrócił uwagę już Manninen, w Serbii klepadło nosi nazwę klepało identycznie jak na Wielkorusi (klepało). Do tego można jeszcze dodać, że i w Bułgarii wyraz klepało jest pospolitą nazwą narzędzia, o jakim mowa (cf. też wkrs. biło i serb.-ehorw. bilo). Ponieważ na Bałkanach, jak i na Wielkorusi, klepadło znajduje szerokie zastosowanie w cerkwiach dla zwoływania ludu na nabożeństwo, można by więc — zwłaszcza że i na Małorusi, w Nowogrecji, Armenii widujemy coś podobnego — przypuszczać, iż rzecz {w^rraz z nazwą) przeszła na Ruś w okresie silnych wpływów kulturalno-kościelnych, płynących z Bałkanów' na północny wschód w okresie średniowiecza. Ale brak nam jeszcze dokładnych danych ze Słowiańszczyzny zachodniej w dawniejszych okresach jej dziejów; toteż oczywiście i przypuszczenie Manninena, chcącego widzieć w klepadle zabytek dawnej kultury ogólnosłowiańskiej, nie może być na razie odrzucone. Przeciwnie naw^ret, wydaje się ono, jak na dziś, bardzo prawdopodobne. Jest bowiem niemal pewne, że już w^r okresie wspólnoty musieli Słowianie posiadać jakieś narzędzia sygnalizacyjne, zwałujące lud na nak dy itp.

Nawiasowo dodajmy, że w niektórych stronach Serbochorw^acji podaje się m. i. sygnały na klepadle w podobny sposób jak wici, tzn. każdy bije w klepadło na swym obejściu dopóty, póki go nie usłyszy sąsiad i nie pocznie podawać alarmu dalej.

852. Mówiąc o kołatkach, klepadłach, terkotkach itp., z konieczności zboczyliśmy zupełnie od głównego tematu bieżącego rozdziału,

1

¹ Niegdyś klepadło było też w użyciu we Francji, jak zdaje się wynikać ze wzmianki u średniowiecznego poety Christiana de Troies (ok. r. 1170). Obfite dane do zasięgu tego narzędzia znajdzie czytelnik przede wszystkim w książce R. Andreego, Brauuschweiger Volkskunde, 2 wydanie, r. 1901 (obszerny odnośnik na s. 252—53); Dalsze szczegóły — w podanej wyżej rozprawce Manninena (ob. s. 1343 odn. 1), który niestety książki Andreego nie znał. Estonię dodaję na podstawie Linnusa, Litwę

2

dokładniejsze szczegóły co do Prus i krajów słowiańskich — na zasadzie materiałów własnych oraz publikacji słowiańskiej i innych (m. i. ob. „Globus" t. 83, r. 1903,