klszesz246

1090 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

powtarzają się jak wyżej, i pary wracają do pierwszych punktów wyjścia. Zupełnie tak samo tańczy 3 i 4 para również pod akompaniament pierwszej części melodii. Gdy wszystkie cztery pary (lub trójki) powróciły już do własnych miejsc, rozbrzmiewa 2 część melodii i pary zmieniają miejsca inaczej niż poprzednio; każda z nich mianowicie przechodzi wolnym krokiem na lewo, zajmując miejsce pary, która stała po lewej ręce. Pieśń towarzysząca temu „tańcowi* brzmi jak następuje:

1090 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

1 = 40

Nr 12

Przeciwtańce wykonywane przez parę tancerzy, oddzielających się na czas trwania swego pląsu od reszty uczestników, stojących na miejscu w dwu szeregach (mężczyźni po jednej i kobiety po drugiej stronie), należą u Słowian do rzadszych i zdają się być pochodzenia nie ludowego. Taki właśnie pląs opisał przed przeszło 30 laty M. Edemskij z Kokszengi (NE od Wołogdy) na Wielkorusi pod nazwą igra vo łuźach. Ze stojących naprzeciwko siebie rzędów występują tancerz i tancerka, i patrząc ciągle sobie w oczy zwracają się do siebie to jednym, to drugim bokiem, przytupują, po czym zakładają łokieć za łokieć i obracają się w kółko. Gdy pierwsza para wróciła na miejsce, następuje podobny pląs drugiej pary.

Zamykając ten ustęp o przeciwtańcach u Słowian, pragnąłbym w każdym razie podkreślić, że wyjąwszy przeciwtańce dwurzędowe, opisane w §§ 751 sq., których dawność jest niewątpliwa, wszelkie inne powinny by być jeszcze dokładnie zbadane z punktu widzenia ich względnej chronologii i proweniencji. Jest to tym konieczniejsze, że kadryle miejskiego czy dworskiego pochodzenia były bądź co bądź rozpowszechnione m. i. po wsiach i osadach słowiańskich (co najmniej północno-słowiańskich), a także litewskich etc.

753. Do korowodów dwurzędowych, w których każdy szereg utworzony jest przez osobniki odmiennej płci, nawiązują pod względem ugrupowania tańce w rodzaju białoruskiego „żenienia Careszki“ (źenicfba Ćareśki), a także w rodzaju naszej znanej przepiórki. „Żenienie Careszki* miało być według A. Kirkora, za którym ¹ je tu opisuję, bardzo rozpowszechnione u Białorusinów b, guberni wileńskiej¹; tańczono zaś je w sposób następujący. Uczestnicy tworzyli dwa szeregi, przy czym po jednej stronie stawała młodzież męska, po drugiej dziewczęta i kobiety zamężne, nawet podstarzałe. Jedna z obrotniejszych kobiet, wybrana na „s\vachę-matkę“ (porównaj „panią matkę“, wzmiankowaną w pieśniach śpiewanych przy naszej przepiórce), obiera ze swej strony którego z mężczyzn i wiodąc go za rękę sunie, cała w pląsach i wygięciach, wzdłuż rzędu kobiet, przyśpiewując sobie na przemian z chórem kobiecym do tańca. Po kilkurazowym przejściu tam i z powrotem wzdłuż szeregu „swacha^{2 3} wybiera spośród kobiet czy. dziewczyn jedną na „żonę³ dla prowadzonego przez się mężczyzny, a połączona w ten sposób para, potańczywszy chwilę ze sobą, staje na krańcu obu wspomnianych rzędów i czeka. Teraz nadchodzi kolej na „ożenienie³ drugiego mężczyzny; potem trzeciego itd., dopóki wszyscy nie staną w parach. Za czym rozsuwają się nieco dwa rzędy par i pierwsza z nich pomyka w tańcu środkiem wąskiego przejścia od końca do końca; tu tancerz porzuca tancerkę i kryje się przed nią, a ona go szuka; powab tej figury zasadza się na zgrabnych ruchach obojga, którymi też starają się odznaczyć. Za pierwszą sunie druga para itd. Następnie kobiety uciekają od mężczyzn, ci zaś je gonią. — Jak widzimy, opisany tu taniec (wykonywany przy towarzyszeniu solowych i chóralnych pieśni) jest — w swej drugiej części — bardzo bliski naszej przepiórce² zwłaszcza w tej formie, jaką nam na przykład rysuje Z. Wasilewski ze wsi Jagodne (w powiecie łukowskim na wschodnim Mazowszu): „Dziewczęta i chłopcy stają w dwóch zwartych rzędach naprzeciw siebie. Każda para po kolei, trzymając się za ręce nad głowami stojących, przebiega wzdłuż obydwóch rzędów po dwa razy. Następnie kawaler puszcza rękę panny, która chowa się pospiesznie za rzędy chłopców i dziewczyn. Kawaler stara się ją złapać. Trudne to zadanie, gdyż stojący w rzędach nie dają mu przerywać łańcucha rąk, za którymi, tylko ręką sięgnąć, stoi dziewczyna klaszcząc w dłonie. Kiedy nareszcie kawaler schwyci tancerkę, powtarza się ta sama scena z tą różnicą, że on ucieka, a ona goni³. — Gdzie indziej w Polsce czy na zachodnich rubieżach Małorusi tańczą ten sam taniec — szczególnie często albo nawet wyłącznie na weselach — między innymi w ten sposób, że dwa rzędy uczestników (złożone z kobiet po jednej, a mężczyzn po drugiej stronie) łączą się tworząc koło; a z obojga tancerzy, mających się gonić w danej chwili, jedno staje w okręgu, zaś drugie

1

D. Jankovie, Melodije narodnih igara, r. 1937, s. 20. Okrzyk £! służy jako wezwanie do tańca.

2

¹ ESb. t. 3, r. 1858, s. 168-70.

3

Co do nazwy przepiórka cf. może taniec passecaille (caille 'przepiórka⁵), o którym — R. Lach, Studien zur Entwicklungsgeschichte der ornamen-talen Melopoie, r. 1913, s. 544. Ale tłumaczenie słowa passecaille przez Łachanie iest newne.