kontrola 3 bmp

118 Tadeusz Listwan, Józef Koziński, Podstawy zarządzania organizacją

2. Rodzaje kontroli

W procesie zarządzania organizacją mogą występować różne rodzaje kontroli, różniące się między sobą głównie sposobem pełnienia ról przez podmioty zaangażowane w proces kontroli. Klasyfikacje rodzajów kontroli nie są rozłączne, poszczególne rodzaje kontroli mogą się zatem nakładać na siebie.

1. Kontrola bieżąca i końcowa

a) Kontrola bieżąca polega na sprawdzaniu, czy realizowane na bieżąco procesy są zgodne z obowiązującymi normami oraz na korygowaniu niedopuszczalnych odchyleń od norm. W trakcie kontroli bieżącej podmioty występujące w roli receptorów koncentrują się na procesach transformacji, a nie ha produktach (zob. rys. 7.2). Przykładami kontroli bieżącej są: nadzór sprawowany przez kierowników nad czynnościami wykonywanymi przez podwładnych, kontrola międzyoperacyjna procesu wytwarzania, w trakcie której sprawdzeniu podlega poprawność stosowania technologii w różnych fazach tego procesu, kontrola emisji zanieczyszczeń powietrza w trakcie realizacji procesów technologicznych. Podmioty sprawujące kontrolę bieżącą natychmiast podejmują działania korygujące w przypadku wystąpienia niedopuszczalnych odchyleń od norm.

Rys. 7.2

Kontrola bieżąca

b) Kontrola końcowa polega na sprawdzaniu, czy wykonane już produkty są zgodne z obowiązującymi normami oraz na korygowaniu niedopuszczalnych odchyleń od norm. W trakcie kontroli końcowej podmioty występujące w roli receptorów koncentrują się na produktach, a nie na procesach transformacji (zob. rys. 73). Przykładami kontroli końcowej są: końcowa kontrola finalnych produktów, w trakcie której sprawdzeniu podlega poprawność ich wykonania, końcowy odbiór obiektów budowlanych po zakończeniu inwestycji, odbiór zlecenia w zakresie opracowania koncepcji nowej struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa (zrealizowanego przez firmę konsultingową). Podmioty sprawujące kontrolę końcową oceniają czy produkt jest ,zgodny z normami, dlatego też możliwość podjęcia działań korygujących w przypadku wystąpienia niedopuszczalnych odchyleń od norm jest dość ograniczona. Działania korygujące mogą polegać na ponownym skierowaniu do transformacji produktów wyka-żujących defekty naprawialne. Zasadniczo, działania korygujące sprowadzają się tu do wyjaśnienia przyczyn występowania defektów i podjęciu działań usprawniających następne cykle wytwarzania produktów.

2. Kontrola wstępna (zapobiegawcza) i następna

a)    Wyżej przedstawione na rysunkach przypadki kontroli obrazują tzw. kontrolę następną, której istota polega na tym, że sprawdzeniu podlegają procesy i zdarzenia, które już całkowicie lub częściowo zostały zakończone. Kontrola jest następna w tym sensie, że następuje po całym procesie transformacji lub po jego części. Większość aktów kontroli sprawowanych w organizacjach należy do typu kontroli następnej.

b)    Kontrola wstępna (zapobiegawcza) polega natomiast na tym, że pewnego rodzaju sprawdzenie zgodności z obowiązującymi normami jest realizowane, zanim zostaną wykonane jakiekolwiek działania realne. Przedmiotem tego rodzaju kontroli jest hipotetyczny przebieg procesów transformacji lub hipotetyczny stan produktów. Przykładami koutroli wstępnej są: sprawdzenie dokumentacji technicznej, zanim zostanie uruchomiony proces wytwarzania, ocena wykonalności i efektywności business planu, zanim zostaną wykonane określone w nim przedsięwzięcia gospodarcze, kontrola wniosku pracownika o udzielenie zgody na wyjazd służbowy, kontrola wniosku pracownika o udzielenie zgody na urlop. W tym typie kontroli podmioty występujące w roli receptorów sprawdzają czy prognozowany, przewidywany przebieg procesów lub stan produktów odpowiada normom. Jeśli nie, podejmują działania korygujące, które mają z góry (przed działaniem realnym) zapewnić przestrzeganie obowiązujących norm. W tym sensie ta kontrola jest zapobiegawcza, ponieważ jej celem jest zapobieganie niekorzystnym stanom (niezgodnym z normami), zanim one faktycznie będą miały miejsce. Kontrola zapobiegawcza jest stosowana szczególnie w odniesieniu do procesów, które są kosztowne, mogą przynieść poważne nieodwracalne skutki, które są bardzo złożone i rzadko wykonywane (za każdym razem dzieje się to, można by powiedzieć, po raz pierwszy).

Rys. 7.3

Kontrola końcowa