Image (114)

112

LEN SCOTT

Związek Południowej Afryki uciekał się zresztą także do praktyk imperialistycznych, zajmując Namibię i wpływając na konflikty w Angoli i Mozambiku, w których motywy postkolonialne łączyły się z zimnowojennymi.

Wielka Brytania, jeśli nawet często oceniała koszty walki z lokalnymi nacjonalistami jako nadmierne i decydowała się na opuszczenie kolonii, to nie mniej niż Francja dbała o przyznanie niepodległości na warunkach korzystnych dla dotychczasowej metropolii. Optymalnej realizacji interesów brytyjskich i francuskich w nowych warunkach służyły utrwalające ich przewagę systemy współpracy gospodarczo-politycznej. Najważniejszymi takimi strukturami były brytyjska Wspólnota Narodów i Unia Francuska w Afryce, przy czym brytyjska Wspólnota Narodów wypracowała sobie własną tożsamość, często wyrażając poglądy i obawy odmienne od stanowiska rządu brytyjskiego. Przykładowo, opowiadając się za walką z apartheidem w RPA w latach 80., Wspólnota prezentowała twardą linię, popadając w konflikt z rządem Margaret Thatcher.

Francja

Z brytyjskim doświadczeniem dekolonizacji kontrastował model francuski. Powojenne rządy Francji starały się ratować nadwątlony niemiecką okupacją międzynarodowy pre-st iż państ wa, utrzymując jego status imperialny. Po 1945 roku Francuzi nie zrezygnowali więc łatwo ze swej kolonialnej pozycji w Indochinach, ustępując dopiero po długotrwałej wojnie partyzanckiej, pokonani w bezpośredniej walce zbrojnej przez rewolucyjny ruch wietnamski Viet Minh kierowany przez Ho Chi Minha. Inny obrót przyjęły sprawy wc francuskich posiadłościach w Afryce, także wystawionych na „wiatr przemian”. Pręży tlen t Charles de Gaulle rozmontował tamtejsze imperium, starając się zachować wpływy przez Unię Francuską, przemianowaną później we Wspólnotę Francuską. Francuzi nie zamierzali jednak opuszczać Algierii, uznawanej za integralną część metropolii. Doprowadziło to do wojny, która w latach 1954-1962 pochłonęła życie około 45 tys. ludzi, stawiając nawet samą Francję na krawędzi wojny domowej.

Portugalia

Ostatnim imperium europejskim w Afryce pozostały kolonie portugalskie, zlikwidowane dopiero po obaleniu dyktatury w Lizbonie. Transformacja niepodległościowa dość sprawnie przebiegła w Gwinei Bissau, na Wyspach Zielonego Przylądka oraz Wyspach św. Tomasza i Książęcej, natomiast w Mozambiku i Angoli walka o niepodległość przekształciła się w konflikt pomiędzy różnymi ugrupowaniami antykolonialnymi, otrzymującymi wsparcie w postaci broni i pomocy finansowej od rozmaitych sił zewnętrznych - USA, ZSRR, Kuby, RPA. W obu krajach na walkę z władzą kolonialną nakładały się podziały plemienne i ideologiczne. Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA) w walce z siłami, które wkroczyły z Afryk; Południowej, wspierały oddziały kubańskie; antykomunistyczny Narodowy Związek na rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli (UNITA) wspomagali na różne sposoby - w tym m.in. zaawansowaną technicznie bronią - Amerykanie. Zimno wojenne antagonizmy pogłębiały więc niestabilność regionu, z kolei przedłużanie się i eskalacja konfliktu zaostrzały globalne napięcia między ZSRR i USA (zob. niżej).

Dla ludności tych krajów oznaczało to po prostu lata wojny domowej, a Mozambik dotknął ponadto katastrofalny głód. Podobnie jak w wypadku konfliktów nękających

Historia stosunków międzynarodowych w latach 1945-1990

113

wiele innych spośród nowych państw afrykańskich, pojawia się tu pytanie, w jakim stopniu winne tragedii były podziały polityczne i ideologiczne, w jakim zaś waśnie plemienne. Rola państw kolonialnych w rozbudzaniu i podsycaniu podziałów plemiennych jest kolejną istotną kwestią dla oceny stabilności politycznej nowych niepodległych państw Afryki, niewątpliwie zależnej też od kompetencji nowych elit politycznych tych krajów, gdy idzie o rozwiązywanie problemów politycznych i gospodarczych.

Wychodzenie z dziedzictwa kolonialnego: nacjonalizm czy komunizm

Dekolonizacj a Afryki odbywała się, jak widać, narożne sposoby, w zależności od postawy państw kolonialnych, charakteru lokalnych ruchów nacjonalistycznych i rewolucyjnych, a czasem również od roli innych państw, w tym supermocarstw rywalizujących ze sobą w ramach zimnej wojny. W Azji ogromne znaczenie miały związki między nac jonalizmem a rewolucyjnym marksizmem. Chociaż na Malajach Brytyjczykom udało się pokonać partyzantkę komunistyczną (1948-1960), to podobna sytuacja w Indochinncli (1946-1954) zmusiła Francuzów do odwrotu. Wietnam po wiekach obcego panowaniu - chińskiego, japońskiego i francuskiego - trafił teraz na nowego „imperialistycznego'' przeciwnika: Stany Zjednoczone. Amerykanie, podchodzący początkowo z rezerwą do europejskiego imperializmu, zaangażowali się - zrazu prowizorycznie i dyskretnie, a po 1965 roku już otwarcie - w utworzonym jako odrębne państwo WielnHntle Południowym. Celem realizowanym w Indochinach stało się szybko powstrzymywanie komunizmu. Poparcie Chin i ZSRR dla Wietnamu Północnego i komunistycznej parlyzanlki Wietkongu wyznaczało 2imnowojenny kontekst lego konfliktu. Stany Zjednoczone nie zdołały jednak skoordynować ograniczonych celów militarnych w Wietnamie z polityczną strategią walki z zimno wojennymi przeciwnikami. Sukcesy Wietnamu Północnego w prowadzonej pod rewolucyjnymi hasłami wojnie zmusiły w końcu Waszyngton, by, porzuciwszy niemożliwe do zrealizowania cele polityczne i nadzieję na zwycięstwo, zaczął starać się o „honorowy pokój”. Przełomowym momentem wojny była podjęta w 1968 roku przez Wietkong ofensywa Tet (nazwa od wietnamskiego święta noworocz-nego), jednak wojska amerykańskie zostały wycofane dopiero w 1973 roku, a dwa lata późnej upadł Wietnam Południowy.

Dekolonizacja stała się po 1945 roku globalną tendencją, lecz w wymiarze lokalnym często była zakłócana przez wydarzenia z nią sprzeczne, jak utrata niepodległości przez Tybet, który w 1950 roku zaatakowały Chiny, czy przez Timor Wschodni, na którego obszar w 1975 roku wkroczyły wojska indonezyjskie. Przy tym zmierzchowi właściwego imperializmu towarzyszyło pojawianie się innych form dominacji czy hegemonii, a samo pojęcie hegemonii zaczęto łączyć z krytyką arbitralnego postępowania supermocarstw, takiego jak radziecka kontrola nad Europą Środkowo-Wschodnią czy dominacja Stanów Zjednoczonych w Ameryce Środkowej. Państwa europejskie, wycofując się z imperiów, także nie popadły w izolacionizm; Wielka Brytania, a jeszcze bardziej Francja, na różne sposoby starały się zachowywać otwarty lub ukryty wpływ na sprawy obszarów postkolonialnych - np. przez programy pomocy na rzecz rozwoju gospodarczego.