Image (106)

128

LEN SCOTT

przed nadejściem XX wieku lub w jego początkach, a także rozwój i ostatecznie załamanie zimnej wojny. Koniec zimnej wojny zapowiadał upadek jednego z dwóch głównych jej protagonistów, Związku Radzieckiego. Pomiędzy kresem imperiów a napędzanymi przez zimną wojnę konfliktami w Trzecim Swiecie występuje ścisła, lecz i obarczona istotnymi wątpliwościami zależność: w pewnych wypadkach udział supermocarstw dopomógł w przezwyciężeniu kolonialnego dziedzictwa, gdzie indziej z kolei doprowadził do eskalacji i przedłużania się konfliktów. Różne formy ideologii marksistowskiej inspirowały liczne ruchy wyzwoleńcze w Trzecim Świecie, prowokując jednak Stany Zjednoczone i inne państwa. Najbardziej jaskrawym przykładem uwikłania aspiracji an-tykolonialnych w zimną wojnę jest Wietnam, lecz i w innych krajach Trzeciego Świata motywy te odegrały znaczącą rolę. Szczegółowej oceny wpływu zimnej wojny na dekolonizację można dokonać tylko w odniesieniu do analizy poszczególnych krajów. Warto zatrzymać się tu przy pytaniu, do jakiego stopnia elementy nacjonalistyczne miały przewagę nad marksistowskimi w kształtowaniu systemów wartości i celów przywódców rewolucyjnych. Często uważa się, że Ho Chi Minh w Wietnamie i Fidel Castro na Kubie byli przede wszystkim nacjonalistami, których dałoby się zjednać dla Zachodu, lecz w obliczu zachodniej (zwłaszcza amerykańskiej) wrogości zwrócili się ku Moskwie, Rozdżwięk między Związkiem Radzieckim a Chińską Republiką Ludową uwypuklił tylko jeszcze podziały na gruncie praktycznej realizacji zasad marksizmu. W kilku wypadkach konflikty w łonie komunizmu okazywały się równie ostre, jak konflikty pomiędzy komunistami i kapitalistami.

Podobnie niejednoznaczna, choć niewątpliwie ścisła, jest zależność między zimną wojną a rozwojem broni jądrowej. Część historyków sądzi, że to właśnie użycie bomby atomowej przez Amerykanów zadecydowało o rozpoczęciu zimnej wojny. Inni w przerażeniu wywołanym widmem totalnej zagłady widzą klucz do zrozumienia polityki obronnej i zagranicznej ZSRR; perspektywa niewyobrażalnego dotąd kataklizmu stanowiłaby tu główny motyw ery nuklearnej, wypełnionej wzajemną wrogością i lękiem przywódców obu bloków. Można też spotkać się z tezą, że gdyby nie broń jądrowa z jej odstraszającym charakterem, bezpośredni konflikt radziecko-amerykański i wojna w Europie byłyby znacznie bardziej prawdopodobne. Są wreszcie i tacy, którzy bagatelizują rolę broni jądrowej w stosunkach Wschód-Zachód i w ogóle jej polityczne znaczenie.

Broń jądrowa stała się w pewnym momencie osią politycznego porozumienia; w okresie odprężenia układy na temat jej kontroli pełniły funkcję swoistej waluty polityki międzynarodowej. Nie tylko dla oceny zimnej wojny, ale i dla rozważań nad rozwojem broni masowej zagłady w XXI wieku ogromne znaczenie ma odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu i w jaki sposób (jeśli w ogóle) broń jądrowa pomogła w utrzymaniu pokoju. Historycy i politycy nadal usiłują dociec, jak bardzo realna była perspektywa wojny nuklearnej w roku 1961 (Berlin), 1962 (kryzys kubański), 1973 (wojna arabsko--izraelska) lub 1983 (manewry „Able Archer”), a także, jaka nauka płynie z tych wydarzeń. Rodzi się pytanie o to, jak dalece warunki zimnej wojny i obecność supermocarstw z ich arsenałami nuklearnymi stabilizowały sytuację w regionach targanych uprzednio wojnami i konfliktami. W Europie doszło wprawdzie do bezprecedensowej koncentracji sił konwencjonalnych i nuklearnych, lecz z drugiej strony okres zimnej wojny, przynajmniej na Zachodzie, odznaczał się stabilnością i niezwykłym rozkwitem gospodarczym. Pozostaje wciąż pytanie, do jakiego stopnia stabilność ta była okupiona stałym ryzykiem katastrofalnej w skutkach konfrontacji.

Historia stosunków międzynarodowych w latach 1945-1990

129

Zimna wojna i epoka imperiów przeminęły, choć na całym świecie przetrwało ich dziedzictwo - dobre i złe, jawne lub ukryte. Nadal trwa epoka broni nuklearnej i innych broni masowej zagłady: chemicznej i biologicznej. Można się spierać o wpływ, pozytywny lub opóźniający, zderzenia ideologii komunistycznej i liberalno-kapitalistycznej na proces globalizacji. Jakkolwiek ułomna jest ludzka wyobraźnia, nie można mieć wątpliwości co do globalnych konsekwencji ewentualnej wojny nuklearnej. Awaria radzieckiego reaktora atomowego w Czarnobylu w roku 1986 ukazała transgraniczność problemu promieniowania radioaktywnego. Badania naukowe z lat 80. skłaniały ekspertów do wniosku, źe nawet ułamek zmagazynowanej na świecie broni jądrowej, zdetonowany nad garstką miast, mógłby całkowicie zniszczyć życie na północnej półkuli. O ile więc oddaliła się groźba strategicznej wojny nuklearnej, o tyle kwestia broni jądrowej pozostaje niepokojącym problemem globalnym ludzkości wkraczającej w XXI wiek.

Więcej informacji związanych z tematyką tego rozdziału, a także studia przypadków, można znaleźć na stronie towarzyszącej podręcznikowi: www.oup.com/uk/bookKltcłi/ politics.

PYTANIA

1.    Czy Harry Truman byt winien załamania się po 1945 roku sojuszu z okresu wojny I początku zimnej wojny?

2.    Dlaczego Stany Zjednoczone angażowały się w wojny w Azji po 1945 roku? Zilustruj odpowiedź na przykładzie wojny koreańskiej lub wietnamskiej.

3.    Czy detente okazało się skuteczne?

4.    Kto w większym stopniu przyczynił się do zakończenia zimnej wojny: Ronald Reagan czy Michaił Gorbaczow?

5.    Dlaczego Francja starała się zachować swoją imperialną potęgę w Indochinach i Algierii?

6.    Jakie konsekwencje miał upadek portugalskiego imperium kołoniainego w Afryce?

7.    Czy Wielkiej Brytanii udało się z powodzeniem dokonać podjętej po 1945 roku dekolonizacji jej imperium?

8.    Porównaj procesy dekolonizacji w Afryce i Azji po roku 1945.

9.    Dlaczego zrzucono bomby atomowe na Hiroszimę i Nagasaki?

10.    Czy broń jądrowa pomogła zapobiec wojnie w Europie po 1945 roku?

11.    Jak duże było niebezpieczeństwo wybuchu wojny nukłearnej podczas kryzysu berlińskiego (1961) oraz kubańskiego kryzysu rakietowego (1962)?

12.    Jaką rolę odgrywała broń jądrowa w stosunkach radziecko-a mery kańskich w latach 80.?

WSKAZÓWKI DO DALSZYCH LEKTOR

Tematyka ogólna

Young J. i Kent J. (2003), Internationa! Reiations sińce 1945 (Oxforo University Press, (Mord), Wy-czerpujący przegląo zagadnienia wpływu zimnej wojny na politykę światową po 1945 roku wraz z pogłębioną analizą niektórych kwestii regionalnych; konfliktu bliskowschodniego, rozwoju integracji europejskiej oraz schyłku imperiów kolonialnych w Afryce i Azji.

Bell P.M.H. (2001), The World sińce 1945: An Internationa! History (Arnold, London). Wyczerpujący opis najważniejszych procesów polityki międzynarodowej po 1945 roku, obejmujący zimnowojen-ny konflikt supermocarstw, zagadnienia regionalne oraz ład pozimnowojenny.