WSP J POL22

Sytuacja języka ogólnopolskiego - XX wieku i problemy jego rozwoju 25

Oczywiście granice czasowe są tu w znacznej mierze umowne, wyznaczają raczej zmiany bazy społecznej języka ogólnego, jego zasięgu i roli, w mniejszym stopniu wiążą się z konkretnymi zmianami substancji językowej, np. cech gramatycznych, które nie przekształcają się z roku na rok, lecz stopniowo przez dziesiątki, jeśli nie setki lat.

Prześledźmy obecnie stan i rozwój języka ogólnego w trzech wymienionych okresach, zwracając uwagę na:

-    polityczne i społeczne warunki rozwoju języka ogólnego;

-    drogi (kanah’ informacyjne) szerzenia się norm języka ogólnego;

-    stanowisko i rolę języka ogólnego w świadomości społecznej oraz jego ogólną charakterystykę.

Lata 1900-1918

Polityczne i społeczne warunki rozwoju języka ogólnopolskiego. Warunki polityczne różnie się kształtowały w każdym z trzech zaborów. Bardzo ciężkie były w zaborze pruskim, gdzie już pod koniec XIX w. zaczęto ostrą walkę z językiem polskim: usunięto go bezwzględnie z urzędów’ i szkól, masowo niemczono nazwy miejscowe, wreszcie w 19C8 r. tzw. kagańcowa ustawa o stowarzyszeniach i zgromadzeniach zakazała używania języka polskiego na zebraniach publicznych w tych powiatach, w których Polacy stanowili mniej niż 60% ludności. Tak więc ucisk germanizacyjny w Wielkopołsce, w Prusach Wschodnich, na Mazurach i na Śląsku pruskim stwarzał tam wielkie zagrożenie dla polszczyzny.

Również niepomyślna była sytuacja w Królestwie Polskim, ale po niepowodzeniach caratu w wojnie z Japonią i po wielkiej lali strajków w 1905 r. rząd poczynd pewne nieduże ustępstwa, zezwalające na używanie języka polskiego w szkołach prywatnych. Jednak w szkole państwowej, w urzę-' dach, bankach itp. obowiązywał język rosyjski. Największy ucisk panował na Litwie, Podolu, Wołyniu i Ukrainie, gdzie polszczyzna była najbardziej zagrożona wobec nasilenia rusyfikacji; jednakowoż w rym właśnie okresie język polski rozszerzył się wśród ludności białoruskiej i litewskiej.

Natomiast w zaborze austriackim w drugiej połowie XIX w. uzyskano autonomię, dzięki czemu język polski panował w całym szkolnictwie, łącznie z uniwersytetami w Krakowie i Lwowie, a kultura polska mogła się dość swobodnie rozwijać. Język polski został wprowadzony też do urzędów (z wtyjątkiem poczt}’ i wojska).

Ogólnie biorąc, w okresie I warunki polityczne były niepomyślne, gdyż ■pJmŻJbsąk własnego państwa utrudniał lub uniemożliwiał opiekę nad językiem ogóDtym i jego rozwojem; wpływy państw zaborczych powodował}' znaczne sfeń ęcnie obcymi wtrętami; rozbicie na trzy zabory utrudniało integrację ję-^v?ó^yko^.