WSP J POL37

40

lrvna Ł/rwu, Język ogolnopoUki XX wieku

Interesującą, a nieuświadamiana przez mówiących zmiana przebiega w wymowie nosówek ę, ą, choć trudno w tej chwili ocenić, czy jest to proces trwały i powszechny. Obserwuje się, że w wielu wypadkach w wymowie tych samogłosek zamiast elementu nosowości pojawia się towarzyszący wymowie e względnie o ruch warg podobny do zwykłej wymowy /, czyli np. wyraz z04$ wymawia się wois. Ślady takiej wymowy sięgają już XV w., nie jest to więc tendencja nowa, ale, jak się wydaje, przybiera na sile. Wygłosowe -ą często też brzmi jak -om lub -o.

Procesy normalizacyjne obejmują też używanie wariantów fonetycznych. Na przełomie XIX i XX w. normą była dwojaka wymowa (dźwięczna i bezdźwięczna) w parach, np. drętwieć, trętwieć czy bulgotać, bulkotać; wymieniało się też ch i k, np. szturchać i szturkać. Wahały się twarda i miękka, np. szlub i ślub. Obecnie ustalona jest tylko jedna z postaci tych par, podczas gdy drugi wariant został uznany za błędny.

Fleksja

Zmiany lleksyjne od wieków biegną w kierunku uproszczenia odmiany, usuwania wyjątków, precyzyjnego określania norm. Żywe było tempo tych przemian w XIX w., natomiast w XX w. osłabło, co się w dużym stopniu tłumaczy tym, że wiele procesów dobiegło końca już w XIX w., wiele kategorii zostało całkowicie uporządkowanych i znormalizowanych, np. zlikwidowano dwojakość końcówek biernika liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego (pierwotnie -ę lub w XIX w. -ę opanowało wszystkie rzeczowniki, z wyjątkiem panuj.

W XX w. zaznaczają się tylko słabe, nieostro zarysowane procesy fleksyj-ne, obejmujące czy to małą liczbę wyjątków, czy też przebiegające w sposób niewyraźny. Zwraca uwagę nieomal zakończony proces usuwania starej końcówki (łacińskiego pochodzenia) -a w mianowniku liczby mnogiej takich rzeczowników, jak proces, interes, skrypt. Dawniej procesa, intcrcsa„ skryptu, obecnie rzeczowniki te otrzymują w mianowniku liczby mnogiej zwykłą w tym przypadku końcówkę -y, co świadczy o zakończeniu procesu toczącego się już w XIX w. Rzadziej niż w XIX w. występuje też końcówka -owie (np: raczej autorzy niż autorowie) czy -i w mianowniku liczby mnogiej rzeczowników żeńskich spółgłoskowych (np. raczej postacie niż postaci) oraz ■mi w narzędniku liczby mnogiej rzeczowników (np. częste gałęziami)'.

W ostatnim okresie zaznacza się też skłonność (zwłaszcza w odmianie pisanej) do ograniczania ruchomości końcówek czasu przeszłego i trybu przypuszczającego. Swoboda tu była duża jeszcze w ubiegłym wieku, choć już wtedy ruchomość ta z wolna bywała ograniczana, czyli odnośne końcówki coraz