WSP J POL38

GłtWnc cechy Języka ogotaopolskiego XX wieku 41

ściślej zespalały się z tematem czasownika, np. dużoś się napracował - dużo się napracowałeś; dziś obie formy są poprawne, lecz ta druga coraz częstsza.

Zwrócić jeszcze trzeba uwagę na drobniejsze zjawiska, jak np. cofanie się form czasownikowych na -ywa (np. wykonywa) na rzecz form z -uje tub ■ywujc (np. wykonuje, Ej/kcn^wuid Jest 10 przykład stosunkowo nowej tendencji, intensywnie zarysowującej się od lat międzywojennych. Olbrzymia jednak większość zjawisk fleksyjnych polega na usuwaniu dawniejszych wariancji.

Oboczności

Język dąży do usuwania tych oboczności, które nie mają wyraźnej funkcji różnicującej stronę znaczeniową. Utrzymują się jednak oboczności takiej funkcji nie mające, ale związane morfologicznie z określonymi przypadkami, np. kwiat, ale o kwiecie, podczas gdy poza paradygmatem następują wyrównania pod naciskiem analogii. Stąd kwieciarnia —r kwiaciarnia pod wpływem formy kwiat.

Szczególnie wyraźnie ograniczona została oboczność ęf/ą. W wielu wyrazach zwyciężyła jedna z nosówek, np. dawne mięso//mięs, gęba/i gąb uogólniły w swej odmianie ę i nowe dopełniacze liczby mnogiej brzmią mięs, gęb. Dokonywało się to w pierwszej połowie XX w. Jeszcze obecnie zachowują się resztki wymiany ę//4 w wyrazie zasięg, przez niektórych używany w cofającej się postaci zasiąg.

Cechą charakterystyczną języka XX w. jest ustabilizowanie alternacji o//ó, która jeszcze w XLX w. była bardzo rozpowszechniona, obejmowała o wiele więcej wyrazów niż dziś 1 wywoływała wiele wahań typu kościółek//kościółek-, związana zaś była szczególnie z regionem północno-wschodnim (Wileószczyzna). Chwiejność w tym zakresie w XX w. została bardzo ograniczona, dystrybucja o i ó określona, a oboczność o//ó zredukowana do niewielkiej stosunkowo liczby przypadków. Tu bardzo wyraźnie wystąpiła normalizacja z tendencją do upowszechniania postaci z o.

Jeżeli zaś chodzi o wyrównania oboczności spółgłoskowych, istotnych cech i silnych procesów' nie da się wskazać.

Słowotwórstwo

Również w zakresie słowotwórstwa zwracają uwagę procesy normalizacyjne polegające na usuwaniu wariantów i pozostawianiu w użyciu tylko jednego z nich. Tak np. u progu XX w. notowano jeszcze wiele możliwości równole-