Image (128)

ł8

ROBERT H. JACKSON, PATRJC1A OWENS

Wprowadzenie: geneza i najważniejsze definicje

By zrozumieć współczesny świat oraz pojąć znaczenie globalizacji, konieczne jest przyjrzenie się ewolucji formy organizacji zwanej „społecznością międzynarodową” (International society). Za podstawowe zagadnienie stosunków międzynarodowych należy uznać rzeczywistość społeczną, obejmująca zespół relacji na płaszczyźnie horyzontalnej. Nawet gdyby nie istniały poziome teiytorialne linie graniczne, oddzielające „nas” od „nich”, nadal dałoby się mówić o istnieniu społeczeństw, mających formę bądź izolowanej wspólnoty politycznej, bądź społeczności o strukturze pionowej, jak np, imperium, a być może nawet kosmopolitycznej społeczności światowej (world society) obejmującej ogół ludzkości, czy też jakiegoś innego wyobrażalnego rodzaju organizacji społecznej. Nie istniałyby natomiast stosunki międzynarodowe w ich zwyczajowym rozumieniu, ponieważ zgodnie z historyczną i konwencjonalną definicją dotyczą one relacji między odrębnymi grupami politycznymi, które zajmują geograficznie określone terytorium.

1 lak oto dochodzimy do definicji „społeczności międzynarodowej”. Przez to pojęcie należy rozumieć stosunki między zorganizowanymi politycznie grupami ludzi, które zajmuj ą różne terytoria, a cieszą się niezależnością od innych grup. Społeczność międzynarodowa jest zatem społecznością wspólnot politycznych, które nie podlegają żadnej wyższej władzy politycznej ani prawnej. W terminologii stosunków międzynarodowych wspólnoty te najczęściej są utożsamiane z państwem, które postrzegane jako typ idealny, obejmuje następujące elementy: (1) ma niezmienną strukturę ludności i (2) określone terytorium, (3) znajdujące się pod kontrolą władzy centralnej, (4) pozostaje też niezależne od innych rządów podobnego rodzaju (Brownlie 1979). Warunek konstytucjonalnej lub politycznej niezależności określany jest najczęściej mianem suwerenności państwowej (state sovereignty) (James 1986, s. 25). Oczywiście nie wszystkie podejścia do stosunków międzynarodowych zgadzają się z takim modelem suwerenności państwowej (zob. rozdz. 12), niemniej jednak dla szkoły „społeczności międzynarodowej” jest on koncepcją centralną.

Hedley Buli (1997, s. 8), jeden z twórców szkoły „społeczności międzynarodowej”¹, tak opisuje podstawy tego zagadnienia: „punktem wyjścia stosunków międzynarodowych jest istnienie państw, czy też niezależnych wspólnot politycznych, z których każ-

Rozwój społeczności międzynarodowej

49

Ramka 2.1 Kluczowe koncepcje

Współistnienie (coex/stence): doktryna głosząca pokojowe współistnienie państw lub wspólnot o różnych zapatrywaniach politycznych, wyznających zasadę „żyj i pozwól żyć innym".

Terytorium (territory): część powierzchni ziemi zawłaszczona przez wspólnotę polityczną lub państwo.

Suwerenność państwowa {state sovereignty}: cecha państwa wskazująca na jego niezależność od innych państw.

Państwo zwierzeń nicze {suzerain State): państwo dominujące lub podporządkowujące sobie pnń stwa sąsiadujące bez ich podbijania.

Imperium (empire): rodzaj jednostki politycznej, która może, choć nie musi, być pańslwrm, pokładającej terytorium własne oraz terytoria podległe.

Teokracja (theocracy): państwo, którego organizacja jest oparta na zasadach rellgll.

Hegemonia {hegemony}: posiadanie przez państwo dominującej władzy oraz kontroli nad Innymi państwami.

Racja stanu {reason of state): praktyczne zastosowanie doktryny realizmu, w zasadzie ińwnoważiw z nią.

Równowaga sił (balance of power): doktryna oraz układ, w myśl których siła jednego t pttńslw (luh ich grupy) jest hamowana przez równoważącą siłę innych państw.

Bezpieczeństwo narodowe (national security): fundamentalna wartość w polityce zagranlczne) państw.

Społeczność państw {society of States): stowarzyszenie suwerennych państw oparte nu wspólnych interesach, wartościach i normach.

Imperializm (impeńalism): praktyka podboju oraz zwierzchności w kontekście globalnych relacji hierarchii oraz podległości, która może prowadzić do powstania imperium.

Prawo międzynarodowe (International law): formalne zasady zachowania uznawane przez państwa lub przez nie uzgadniane.

Ład międzynarodowy (International order): warunek stabilności oraz przewidywalności w stosunkach międzynarodowych, postrzegany jako wspólna wartość.

Niedyskryminacja (non-discrimination): doktryna równego traktowania państw. Samostanowienie (self-determinat/on): prawo wspólnoty politycznej tub państwa do zaistnienia jako państwo suwerenne.

Prawo do samoobrony (right of self-defence): prawo państwa do prowadzenia wojny w obronie własnej.

Społeczność światowa {world society): społeczność będąca wytworem procesów globalizacji. Globalna umowa (global covenant): zasady, normy i wartości rządzące globalną wspólnotą państw. ^{2 3}

1

Stanowisko to znane jest jako szkoła angielska (English School), gdyż powstało i rozwinęło się w Wielkiej Brytanii, a jego czołowymi przedstawicielami byli Martin Wight i wspomniany Hedley Buli, Następnie szkoła angielska umiędzynarodowiła się, zatem aby nie wykluczać teoretyków z innych krajów, stosuje się często szersze pojęcie: „teorii/szkoły społeczności międzynarodowej” bądź też jeszcze bardziej ogólne: „racjonalizm”, chociaż termin ten bywa stosowany nie tylko w tym znaczeniu (zwłaszcza wśród teoretyków amerykańskich). Mając pełną świadomość związków z tradycją grocjuszowską w rozumieniu Maruna Wighta. można zatem wymiennie stosować terminy: ,,szkoła angielska”, „szkoła/teoria społeczności międzynarodowej” oraz ..racjonalizm”. literatury dostępnej w języku polskim zob.: A. Linklater, „Racjonalizm”, w: S, Burchill, R. Devetak, A. Linklater, M, Paterson, Ch. Reus-Smit, j. Truć (2006), Teorie stosunków międzynarodowych (przeł. P. Frankowski, Książka i Wiedza, Warszawa; wyd. oryg. 1995), s. 139 -170; R. Jackson, G. Sorensen (2006), Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych. Teorie i kierunki badawcze (przeł. A. Czwojdrak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków; wyd. oryg. 2003), rozdz. 5: „Teoria społeczności międzynarodowej” s. 147-184 (przyp. red, nauk ).

2

de ma rząd oraz posiada suwerenność nad określonym fragmentem powierzchni ziemi

3

określoną częścią populacji ludzkiej”. W definicji, jaką zaproponował Hedley Buli, „społeczność państw (lub społeczność międzynarodowa) istnieje, gdy grupa państw, świadoma pewnych wspólnych interesów oraz wartości, tworzy społeczność w tym sensie, że dostrzega łączący je zestaw wspólnych przepisów, które rządzą relacjami pomiędzy nimi oraz mają udział w funkcjonowaniu wspólnych \yi::, i(Buli 1977. s. 13). Rozumiana w ten sposób „społeczność międzynarodowa” jawi-się jako pluralistyczny lub „liberalny” układ polityczny. Wartością podstawową jest tu zatem polityczna możliwość niezależnego i geograficznie odrębnego istnienia grup wolnych od bezpodstawnej ingerencji ze strony innych grup. Niezależność jest wartością fundamentalną i obejmuje