Image (126)

>2

ROBERT H. JACKSON, PATRICIA OWENS

Kluczowe tezy

•    Społeczność międzynarodowa jest stowarzyszeniem państw członkowskich, które nie tylko oddziałują na siebie nawzajem przez granice międzynarodowe, ale również podzielają wspólne cele, instytucje oraz zasady postępowania.

e Na przestrzeni dziejów społeczność międzynarodowa przybierała różne formy, a najważniejszą jest współczesna globalna społeczność międzynarodowa.

•    Polityczna niezależność jest podstawową wartością społeczności międzynarodowej,

•    Aby zrozumieć naturę społeczności międzynarodowej, należy wziąć pod uwagę inne formy relacji grupowych, np. imperia, które były w historii zjawiskiem bardziej powszechnym. Zdaniem niektórych, pojęcia społeczności międzynarodowej nie można odnieść do form władzy imperialnej, rozumianej w kategoriach hierarchicznych relacji między Północą i Południem.

Starożytna Grecja i renesansowe Włochy

W swej ważnej książce Adam Watson (1992) dokonał przeglądu prac na temat form społeczności międzynarodowej i wyróżnił m.in.: niezależne miasta-państwa starożytnej Grecji, system państw renesansowych Włoch, antyhegemoniczny układ ukształtowany na mocy pokoju westfalskiego, Koncert Europejski, globalizację europejskiego systemu państw, erę dwóch supermocarstw oraz współczesną społeczność międzynarodową. Wszystkie wymienione formy to bogaty materiał historyczny, którego tylko niewielki fragment może zostać w tym miejscu zanalizowany.

W niniejszej części zostaną pokrótce przedstawione dwie ważne poprzedniczki idei społeczności międzynarodowej: starożytna Grecja oraz renesansowe Włochy. Pierwszą historyczną manifestacją omawianej koncepcji jest starożytna Grecja, znana jej współczesnym pod nazwą Hellady. Tworzyła ona spójną geograficzną przestrzeń oraz wspólnotę kulturową, nie była jednakże polityczną jednostką ani państwem. Społeczność międzynarodowa Hellady obejmowała miasta-państwa powstałe w południowej części Półwyspu Bałkańskiego oraz na licznych wyspach Morza Egejskiego, Adriatyku i Morza Śródziemnego. Mieszkańcy Hellady postrzegali siebie jako zbiorowość, którą łączy wspólne dziedzictwo, język, religia, a także sposób życia. Wszystkie te cechy odróżniały ich sąsiadów, nazywanych przez nich „barbarzyńcami”, czyli „niemówiącymi po grecku” - spośród tych ostatnich najważniejszą grupą i swoistym punktem odniesienia byli Persowie (Wight 1977, s. 46-47, 85). Spośród greckich miast-państw najbardziej znane były Ateny, aczkolwiek pozostałe, np. Sparta czy Korynt, również odgrywały istotną rolę -wszystkie razem tworzyły pierwszą społeczność międzynarodową w historii Zachodu. Należy podkreślić, że starożytna Grecja nie była państwem: jej mieszkańcy postrzegali siebie jako Hellenów. Helleńska społeczność międzynarodowa składała się z miast-państw, które w znacznym stopni u były od siebie niezależne, ale łączyła je kultura, stanowiąca podstawę ich spójności jako społeczności międzynarodowej. Co więcej, starożytni Grecy wyraźnie podkreślali swą hellenistyczną tożsamość odróżniającą ich od niegreckich barbarzyńców, takich jak np. Persowie, z którymi utrzymywali kontakty polityczne, nie odczuwali jednak z nimi żadnej wspólnoty kulturowej ani więzi politycznej.

Rozwój społeczności międzynarodowej

Ramka 2.4 Chronologia rozwoju społeczności międzynarodowej

500-100 p.n.e.

1300-1500

1500-1650

1650-1950

1950-

53

Społeczność międzynarodowa starożytnej Grecji (Hellada) Społeczność międzynarodowa renesansowych Włoch Społeczność międzynarodowa wczesnonowożytnej Europy Europejska społeczność międzynarodowa Globalna społeczność międzynarodowa

Miasta-państwa Hellady były powiązane siecią skomplikowanych relacji. Choć każde z nich miało swą własną tożsamość, ceremonie, kulty, wyrocznie czy rozwiązania polityczne, to ich religia, zwyczaje, tradycja oraz polityka były podobne. W kwestiach różniących poszczególne miasta-państwa zasięgano rad wyroczni delfickiej. Rezultatom tego wszystkiego było np. wytworzenie się wspólnej specjalnej terminologii poi ityczucj starożytnych Greków, do której należały takie pojęcia, jak: „ugoda", „zawieszenie broni”, „konwencja”, „sojusz”, „koalicja”, „arbitraż”, „traktat” oraz „pokój". Posługiwali się również koncepcją neutralności, wyrażaną określeniem, które w dosłownym llunm czeniu oznacza „milczenie” (Nicolson 1954, s. 3-14). Nie mieli nutom insi dyplomatycznej instytucji ambasadora rezydującego w kraju przyjmującym, którą wprowadziły dopiero renesansowe Włochy, aczkolwiek wykształciła się funkcja }m>ksma, klóicgo kompetencje obejmowały porównywalne zadania - piastował ją mieszkaniec obcego miasta (Wight 1977, s. 53—5 6)¹.

Kwestią kontrowersyjną pozostaje pytanie, czy greckie miasta były świadome swego członkostwa w społeczności międzynarodowej rozumianej tak, jak zdefiniował ją Hedley Buli. Starożytni Grecy nie stworzyli prawa międzynarodowego, ponieważ w ich postrzeganiu polis (polityczne wspólnoty miast-państw, w których żyli) nie mogły przyjmować praw oraz obowiązków wobec pozostałych miast-państw na podstawie względnej równości (Wight 1977, s. 51). Miasta-państwa starożytnej Grecji były samodzielne. Pomimo odwoływania się do wspólnej kultury i religii, nie stanowiły części większego politycznego stowarzyszenia, działającego np. na podstawie prawa międzynarodowego. W zakresie, w jakim istniała społeczność międzynarodowa, należy ją raczej pojmować jako twór kulturowo-religijny niż polityczno-prawny.

Starożytni Grecy, choć nie stworzyli wyraźnej koncepcji prawa międzynarodowego, uznawali pewne reguły - nadane przez bogów lub dyktowane praktyką - które powinny rządzić stosunkami międzynarodowymi pomiędzy miastami-państwami Hellady. Nad zawieranymi traktatami pieczę sprawował Zeus, wszechmocny władca wszystkich ludzi i bogów, dlatego złamanie przepisów traktatu bez przekonującego wyjaśnienia czy też porzucenie sojusznika w trakcie kampanii wojskowej były traktowane jako złamanie zasady. Według Harolda Nicolsona (1954, s, 5) wśród starożytnych'Greków „istniały sankcje religijne, łagodzące barbarzyństwo wojny, analogiczne do współczesnej konwencji genewskiej". Porównanie to nie jest może najtrafniejsze, ponieważ przepisy konwencji genewskiej są skomplikowanymi oraz wyraźnymi przykładami regulacji prawa międzynarodowego. Lecz nieograniczony oportunizm w trakcie prowadzenia zarówno wojny, jak i polityki zagranicznej był postrzegany jako zachowanie niewłaściwe: ao-

1

Proksen był protektorem i obrońcą cudzoziemców w ich relacjach z miejscowymi władzami. Instytucja ta była zbliżona do współczesnego urzędu konsula honorowego (przyp. red. nauk.).