Image (121)

lumi KI II, JACKSON, PATRIC1A OWENS

Romka 2.8 Buzon ( l.ltlle na temat: europocentryzmu

hjiopoa>nlry/m prześladuje każdy aspekt nauk społecznych (...}, Pozornie zdawać by się mogło, że w opisie rozwoju współczesnego systemu międzynarodowego dokonanego z perspektywy europejskiej nie ma nic niestosownego (.,.). Europejczycy (...) okupowali całe kontynenty, odciskając na nich piętno systemu granic terytorialnych, gospodarek opartych na handlu oraz administracji kolonialnych. Nieliczne miejsca, którym nie udało łm się narzucić statusu kolonii (Japonia, Syjam, Persja, Turcja, Chiny), zostały zmuszone do przyjęcia europejskiego modelu po to, aby przetrwać. Jednakowoż (...) historię tę można przekazywać w taki sposób, jedynie ignorując lub zniekształcając przeszłość (...). Początki i znaczenie idei systemu międzynarodowego dają się w pełni pojąć tylko przez ogarnięcie jego pozaeuropejskiego wymiaru.

(Buzan i Little 2000, s. 20)

Do XIX wieku wielkie wojny były toczone przez militarne i ekonomiczne potęgi europejskie wyłącznie poza terytorium Europy. Pozaeuropejskie terytoria i populacje znalazły się pod kontrolą rządów europejskich w drodze podboju lub okupacji, a czasem przechodziły w posiadanie innego kraju europejskiego, jak stało się np. w wypadku Kanady Francuskiej, którą anektowali Brytyjczycy po wygranej wojnie siedmioletniej z Francją(l 756-1763). Z perspektywy europejskiej za „nadzwyczajne osiągnięcie” dziewiętnastowiecznego Koncertu Europejskiego - koalicji na rzecz zachowania równowagi sił utworzonej przez wielkie mocarstwa (Wielką Brytanię, Austrię, Prusy i Rosję), które pokonały Napoleona - uznano unikanie wojny w Europie podczas połączonej z ostrą rywalizacją ekspansji poza Stary Kontynent. Kontrastowały z tym niejako „niekończące się akty wojny tych mocarstw przeciwko sobie na terytoriach zamorskich” (Watson I992, k. 272) oraz ich konsekwencje - dewastacja i zniszczenia, jakie dotknęły mieszkańców terytoriów kolonialnych. Wraz z procesem ekspansji, definicje prawa międzynarodowego, dyplomacji oraz równowagi sił zaczęły być również stosowane poza Europą czy Zachodem. Pod koniec XIX wieku obszary nieobjęte do tej pory europejską kontrolą, np. Afryka Środkowa, znalazły się pod jurysdykcją! zwierzchnością mocarstw.

Niektórym z państw spoza kręgu Zachodu udało się uniknąć politycznej kontroli ze strony europejskich krajów imperialnych. Lecz jeśli nawet nie podlegały bezpośrednio ich władzy, były zmuszone do przyjęcia prawa międzynarodowego oraz innych praktyk dyplomatycznych społeczności międzynarodowej określanych przez Europejczyków. W ramce 2.9 zostały przedstawione wysiłki imperium ottomańskiego zmierzające do przeciwstawienia się zewnętrznej dominacji. Japonię nakłoniono do tego samego, choć w sposób mniej poniżający - udało jej się przyjąć charakter i status nowoczesnego mocarstwa do tego stopnia, że na początku XX wieku pokonała Cesarstwo Rosyjskie i sama stała się potęgą imperialną. Terytorium Chin przez długi czas podlegało rozległej penetracji ze strony państw europejskich, Stanów Zjednoczonych i Japonii, a pełne członkostwo w społeczności międzynarodowej uzyskały Chiny dopiero w roku 1945, kiedy to zostały stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa QNZ^?. Większość systemów

¹ Należy to stwierdzenie doprecyzować. Aż do 1971 roku, dzięki poparciu Stanów Zjednoczonych, Chi-ny były reprezentowane w ONZ i Radzie Bezpieczeństwa przez Tajwan, co wywoływało ostry sprzeciw nie tylko ze strony Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL), ale także Związku Radzieckiego (wyraźnie widoczny podczas radzieckiego bojkotu posiedzeń Rady Bezpieczeństwa, który umożliwił przyjęcie w czerwcu 1950 roku Rezolucji w sprawie użycia siły przeciwko Korei Północnej po jej ataku na Koreę Południową, czego

Rozwój społeczności międzynarodowej

Ramka 2.9 Opór przed ekspansją europejskiej społeczności międzynarodowej

Imperium ottomańskie (Turcja), które pod względem geograficznym i etnicznym było częściowo państwem europejskim, przez wieki utrzymywało ścisłe kontakty z krajami Europy, nigdy jednak nie przyjęło zasad postępowania wpisanych w europejską definicję społeczności międzynarodowej. Trwało przy traktowaniu państw europejskich zgodnie z własnymi, muzułmańskimi regułami. Pomimo kilkukrotnych interwencji imperium na obszarze Europy, mających najczęściej na celu osłabienie swoich przeciwników - Habsburgów, dystansowało się od konwencji chrześcijańskiej, a następnie europejskiej społeczności międzynarodowej, w stosunku do której demonstrowało swoją wyższość. U szczytu swej potęgi, który przypadał na okres od połowy XV do początku XVII wieku władcy ottomańscy mogli sami dyktować warunki państwom europejskim. Jednakże, w połowie XIX wieku ich imperium pogrążyło się w upadku i zostało zmuszone przez silniejsze pod względem militarnym mocarstwa europejskie do przyjęcia zasad prawa międzynarodowego oraz innych warunków państw zachodnich.

Ramka 2.10 Prawo do samostanowienia

Zasada legitymizacji, która dała początek dekolonizacji, została zawarta w 1960 roku w Deklaracji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym (Rezolucja 1514). Znalazł się w niej m.in. zapis, zgodnie z którym „wszystkie narody mają prawo do samostanowienia", a tym samym do członkostwa w społeczności międzynarodowej; uznano też „kontynuację kolonializmu (...) za zbrodnię, stanowiącą naruszenie Karty Narodów Zjednoczonych".

politycznych nie mogła oprzeć się zachodniemu imperializmowi i utraciła swą niezależność. Scenariusz taki zrealizował się w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, na Bliskim Wschodzie oraz na niemalże całym obszarze Afryki, Karaibów i Oceanu Spokojnego.

Drugi etap globalizacji społeczności międzynarodowej przebiega! na płaszczyźnie reakcjonistycznych ruchów narodowościowych oraz antykolonialnych. Zgłaszając żądania dekolonizacyjne oraz niepodległościowe, politycy lokalni, powodowani kalkulacją polityczną, często odwoływali się do europejskich i amerykańskich koncepcji samostanowienia. Naturalną konsekwencją tych dążeń były roszczenia dotyczące przyjęcia ich jako równoprawnych członków do uniwersalnej społeczności międzynarodowej, otwartej bezwarunkowo na wszystkie kultury oraz cywilizacje (Jackson 1990). Ta antykolo-nialna „rewolta przeciwko Zachodowi”, jak określił ją Hedley Buli, stała się mechanizmem napędowym rozwoju społeczności międzynarodowej po II wojnie światowej. W ciągu dwóch dekad, począwszy od przyznania niepodległości Indiom i Pakistanowi w roku 1947, większość kolonii w Azji i Afryce przekształciła się w suwerenne państwa, deklem była wojna koreańska i 950— j 953). Po konflikcie radziecko-cmńsktm, do jakiego doszło po i9.S(> roku, i ostatecznym rozłamie w stosunkach ChRL-ZSRR w latach 60., na początku lat 70. nastąpiło zbliżenie amerykańsko-cbińskie (tzw. dyplomacja pmg-pongowa. 1971), wizyta w Pekinie Henry'ego Kissingcia, specjalnego doradcy prezydenta USA w 1971, a następnie prezydenta Richarda Nixona w 1972 roku, ustano-wienie „misji łącznikowych”, nawiązanie stosunków dyplomatycznych amerykańsko-chińskich w 1979 roku). W rezultacie USA uznały ChRL, która jako reprezentant całych Chin zajęła miejsce wykluczonego Tajwanu w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Pozycja międzynarodowa Tajwanu znacznie się pogorszyła - w grudniu 1978 roku stosunki dyplomatyczne zerwały z nim nawet Stany Zjednoczone. Zob. rozdz. 4 (przyp. red. nauk.).