Image (124)

56

ROBERT H. JACKSON, PATRICIA OWENS

czesnego państwa, stato, którego najlepszymi przykładami były: Wenecja, Florencja, Mediolan oraz Państwo Kościelne. Organizacja państwa opierała się na instytucji miasta i jego najbliższego otoczenia, choć czasem sięgała dalej, jak w wypadku Republiki Weneckiej, zajmującej rozległe terytoria wzdłuż północnego i wschodniego wybrzeża Adriatyku. Tworząc własny niezależny system polityczny, włoskie siato wyłamywało się ze średniowiecznej tradycji władzy religijno-politycznej (Burckhardt 1958, s. 26^44). Republika Wenecka, jeden z głównych krajów handlowych tamtej epoki, wykształciła wiele nowoczesnych instytucji i praktyk dyplomatycznych społeczności międzynarodowej, przejmując je w trakcie kontaktów handlowych i politycznych od cesarstwa bizantyjskiego. W ten sposób ustanawiała standardy dla pozostałych państw Półwyspu Apenińskiego, upowszechniające się następnie we Francji, Hiszpanii, a ostatecznie w całej liuropie (Nicolson 1954, s. 24),

Mieszkańcy ówczesnych republik włoskich kierowali się przekonaniem, że interes państwa i jego realizacja powinny się rządzić odrębną etyką polityczną. Takie realistyczne podejście do pojmowania polityki, zbudowane wokół pojęcia, które można określić „polityką siły” (powerpolitics) oraz „interesem narodowym”, zostało upowszechnione pod nazwą racji stanu, a później - Realpolitik. Moralność państwa oraz etyka rządzenia zostały wyłączone z uniwersalnej etyki religijnej czy wspólnej moralności i rzeczywiście ponad nie wyniesione (Vincent 1982, s. 74). Niemniej jednak włoskim republikom udało się na około sto lat (1420-1527) ustanowić ład społeczny oparty na dialogu dyplomatycznym. Wielkie znaczenie przypisywano wtedy również równowadze sil (balance of power) jako czynnikowi pozwalającemu na utrzymanie ładu. Jednak podpisywane porozumienia były raczej skutkiem oportunizmu, który nie tworzył odpowiedniej podstawy do powstania trwałej społeczności międzynarodowej. Zachowanie takie prowokowało ponadto interwencję obcych potęg, wspierających którąś z włoskich republik (lub ich sojusz), co w rezultacie doprowadziło do zniszczenia społeczności włoskich państw oraz zaprowadzenia systemu zewnętrznej dominacji.

Należy podkreślić, że włoskie republiki były zbyt małe, zbyt słabe i zbyt podzielone, by mogły się obronić przed znacznie większymi państwami terytorialnymi, których stworzenie planowali ambitni władcy Europy Zachodniej. Wielkość wszystkich włoskich republik łącznie była porównywalna do wielkości samej tylko Hiszpanii czy Francji. Oba państwa były nieporównywalnie większym zagrożeniem ich niepodległości niż to, jakie one same stanowiły dla siebie nawzajem. Miały szansę stawić czoła nowym państwom terytorialnym tylko wtedy, gdyby połączyły swoje siły, tworząc jedno państwo, zjednoczone politycznie i militarnie. W książce z początku XVI wieku dotyczącej sztuki wojennej Machiavelli wzywa do zjednoczenia się republik włoskich, opisując sposób, w jaki miałoby to nastąpić. Zorganizowaną przemoc postrzegał on jako „polityczną technologię odbudowania republiki i znaczenia obywatela” (Drakę 2002, s. 241). Włoscy przywódcy byli jednak niezdolni do podjęcia takich działań lub im niechętni, zapewne z uwagi na głęboko zakorzenione konflikty między licznymi republikami oraz osobiste czy też dynastyczne ambicje. Dlatego w wieku XVI Wiochy zostały zdominowane przez austro-hiszpańską dynastię Habsburgów oraz Francję, którycn m■■■. n.i m. nad Półwyspom Apenińskim zakończyła się dopiero w połowie XIX wieku.

Rozwój społeczności międzynarodowej

57

Ramka 2.5 Renesansowe teorie państwowości

Problematykę sztuki rządzenia ujął w ramy teoretyczne Niccolo Machiave!li (1469-1527). W swym najpopularniejszym dziele Książę, przedstawia studium instrumentalnie traktowanej polityki zagranicznej, w której cnoty polityczne są utożsamiane z przebiegłością w rozwijaniu oraz użyciu władzy państwowej, a jako wada traktowana jest naiwna wiara (tj. chrześcijańska) w sprawiedliwość. Honor, chwała, fortuna, konieczność, a przede wszystkim cnota - pojmowana w kategoriach stricte świeckich jako sprawne rządzenie - znajdują się w centrum zainteresowania Machiave!lego oraz innych renesansowych komentatorów politycznych (do których można zaliczyć np. Francesco Guicciardiniego, florentyńskiego historyka polityki). Ich idee stały się podstawą klasycznej teorii realistycznej.

(Angelo 1969, rozdz, 7)

Kluczowe tezy

•    Dwoma zwiastunami społeczności międzynarodowej były: starożytna Grecja oraz renesansowa Włochy.

•    Łączącymi je historycznymi pomostami były dwa imperia: cesarstwo rzymskie oraz jego bezpośredni sukcesor na Zachodzie - Res Publica Christiana.

•    Grecka społeczność międzynarodowa opierała się na polis oraz kulturze hellenistycznej.

•    Społeczność międzynarodowa renesansowych Włoch została zbudowana na koncepcji stato oraz silnej tożsamości miejskiej i współzawodnictwie.

•    Sąsiednie mocarstwa hegemoniczne przyniosły kres tym małym społecznościom międzynarodowym.

Europejska społeczność międzynarodowa

Średniowieczne katedry wznoszono przez wiele lat, nawet stuleci - tak samo długo kształtowała się klasyczna europejska społeczność międzynarodowa. Chociaż jej początki sięgają XVI wieku, to proces jej wyłaniania zakończył się dopiero w wieku XIX. Nowoczesne państwo terytorialne, na fundamencie którego powstała, było pochodną włoskiego renesansu oraz reformacji protestanckiej. Władcy nowych europejskich państw wzorowali się na włoskich republikach, a rezultatem tego było rozprzestrzenienie się renesansowej sztuki i nauki, wraz ze sztuką rządzenia państwem. Teologia polityczna Marcina Lutra, dająca „impuls do oddzielenia elementów politycznych od myślenia religijnego” (Wolin 1960, s. 143), wpłynęła na rozdzielenie legitymizacji politycznej od sankcji religijnych, obecnych w średniowiecznej wspólnocie chrześcijańskiej. Dlatego też Niccolo Machiavellego oraz Marcina Lutra można uznać za głównych architektów nowoczesnej społeczności państw.

W dobie nowożytnej polityka świecka, a w szczególności polityka państwa oraz sztuka rządzenia zostały wyzwolone z moralnych zahamowań oraz ograniczeń religijnych, charakterystycznych dla średniowiecznej rzeczywistości chrześcijaństwa. Suwerenne państwo (suwerenność) stało się tą jednostką, która zaczęła kształtować relacje między