Image (127)

)

HOM Ul II. JACKSON, PATRICIA OWENS

Knmkn 2.2 Por/ątkl „społeczności anarchicznej" według Edwarda Keene'a

Utulley tiuli zbudował swe stanowisko, odrzucając popularne przekonanie, że stosunki międzynarodowe powinny być postrzegane przez pryzmat tez Machiavellego czy Hobbesa. Zgadzał się z założeniem, ze, ponieważ system międzynarodowy ma charakter anarchiczny, państwa są zmuszone działać zgodnie i brutalną logiką Rcalpolitik oraz urzeczywistniać swe interesy (zob, rozdz. 7). Buli podkreślał również, że dzięki takiej perspektywie udało się uchwycić pewne aspekty stosunków międzynarodowych, ale że słuszne jest także alternatywne podejście Kanta, zwracającego uwagę na rolę transnarodowej lub ideologicznej solidarności oraz konfliktu. Jednak według Bulla, żadne z tych stanowisk nie prezentuje pełnego obrazu sytuacji (zob. rozdz, 8). Nie doceniają one bowiem zwłaszcza znaczenia oraz częstotliwości współpracy i regulacji stosunków pomiędzy państwami, opartych na normach, zasadach oraz instytucjach nowoczesnej „anarchicznej społeczności'' równych i niezależnych państw suwerennych. Choć ważne jest, by zrozumieć, jak anarchia wpływa na zachowanie państw, nie należy pomijać prób wyjaśnienia struktury normatywnej ładu, jaki wytworzył się w tej społeczności międzynarodowej (zob. rozdz. 11).

(Keene 2002, s. xi)

również prawo do samostanowienia, nieinterwencji oraz prawo do samoobrony (zob. rozdz. 8). Podstawową formą organizacyjną wyrażającą te wartości jest suwerenne państwo. Nie należy jednakże uważać, że każda grupa ludzka korzysta z zasady nieinterwencji ze strony sąsiednich ugrupowań, jest to bowiem jedynie teoretyczne założenie szkoły „społeczności międzynarodowej”,

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech regulowania relacji między państwami jest zjawisko dyplomacji ~ do jej głównych celów należy umożliwianie oraz ułatwianie ich wzajemnych kontaktów. Oczywiście, zadania dyplomacji były realizowane w różny sposób w zależności od czasu i miejsca: działania dyplomatyczne w starożytnej Grecji nic przypominały tych z okresu renesansu we Włoszech, które z kolei odbiegały od klasycznej dyplomacji prowadzonej w XVII wieku czy dyplomacji globalnej XX i XXI stulecia (Nicolson 1954). Kolejny sposób regulowania kontaktów pomiędzy wspólnotami oferuje prawo międzynarodowe. Jest ono zjawiskiem stosunkowo nowym, datowanym dopiero na przełom XVI i XVII wieku, kiedy to powstały pierwsze szeroko uznawane teksty prawne dotyczące sfery międzynarodowej, dzięki którym starano się skodyfikować nową praktykę prawną rodzących się wówczas suwerennych państw (zob. rozdz. 15). Do innych „regulatorów” należy zaliczyć zasadę uznawalności, wzajemności, prawa wojny, konferencje międzynarodowe itp. W ubiegłym wieku coraz większe znaczenie zaczęły zdobywać organizacje międzynarodowe - uniwersalne, regionalne oraz funkcjonalne - w ramach których jest obecnie realizowana zdecydowana większość stosunków międzynarodowych (zob. rozdz. 18).

Aby właściwie zrozumieć ideę społeczności międzynarodowej w jej kontekście historycznym, należy podkreślić jedną istotną kwestię. Jak zasugerował Edward Keene w odniesieniu do prac Hedleya Bulla (choć zastrzeżenie to dotyczy także reszty literatury z zakresu „społeczności międzynarodowej”), Jego praca dostarcza opisu (...) ładu., jaki ukształtował się w europejskim systemie państw (...), natomiast zdaje się całkowicie ignorować inne wzory ładu, które powstawały niemalże równolegle w systemach kolonialnym oraz imperialnym, obecnych poza Europą. Ład pozaeuropejski opiera! się na zasadzie głoszącej, iż suwerenność powinna zostać podzielona wzdłuż granic na-

Rozwój społeczności międzynarodowej

51

Ramka 2.3 Najstarsze zapisy dotyczące „społeczności międzynarodowej"

Formalne porozumienia pomiędzy starożytnymi miastami-państwaml datuje się na 2400 rok p.n.e,, najstarsze sojusze na 1390 rok p.n.e,, a posłowie pełnili swoje misje już od 653 roku p.n.e.

(Barber 1979, S. 8-9)

rodowych i terytorialnych, tworząc hierarchiczne instytucje, dzięki którym mocarstwa kolonialne i imperialne przekazywałyby światu swoje rzekome zdobycze cywilizacyjne” (2002 s. xi). Relacje między grupami politycznymi, zarówno na płaszczyznach horyzontalnych, jak i wertykalnych, należy uznać za naturalne zjawisko, znane z historii. Imperium polityczne jest dominującą formą relacji grupowych, a niedawno pojawiły się tezy głoszące, że imperializm, rozumiany jako międzynarodowe relacje hierarchii i podporządkowania, pozostanie postacią dominującą (Barkawi i Laffey 2002). Stosunki horyzontalne pomiędzy grupami politycznymi, w przeciwieństwie do relacji hierarchicznych, są zjawiskiem rzadkim. Starożytnym Grekom udało się stworzyć społeczność międzynarodową, która przetrwała kilka wieków w otoczeniu różnych imperiów hegemonicznych, w tym Persji, Macedonii oraz cesarstwa rzymskiego. W tym samym czasie wielkie imperia oraz systemy państw zwierzchniczych istniały także poza Europą i Bliskim Wschodem, jak np. w Chinach, których system był największym spośród nich wszystkich i trwał przez tysiąclecia, choć pod władzą różnych dynastii.

Imperium było zatem najczęstszym modelem relacji na większą skalę między grupami politycznymi w Europie Zachodniej za czasów cesarstwa rzymskiego, a następnie w świecie średniowiecznego chrześcijaństwa, który przetrwał gdzieś do XVI wieku. W okresie późnego średniowiecza (1300-1500) wchodzące już w epokę renesansu tereny obecnych Włoch tworzyły i zarządzały niewielką regionalną społecznością międzynarodową, opartą na miastach-państwach północnej i środkowej części Półwyspu Apenińskiego. Pierwsza nowoczesna społeczność międzynarodowa obejmująca większe jednostki państw terytorialnych pojawiła się nieco później w północno-zachodniej części Europy, dając następnie początek współczesnej globalnej społeczności międzynarodowej (zob. chronologia w ramce 2.4). Niemniej jednak, na pozostałej części kontynentu i globu imperia istniały nadal aż do XX wieku. Niektórzy twierdzą nawet, że obecnie wyłaniają się nowe formy imperiów (Hardt i Negri 2005; Mann 2003). Europa Wschodnia aż do końca I wojny światowej znajdowała się pod wpływami imperiów. Chociaż wzajemne stosunki Europejczyków były ujęte w formę społeczności państw, w której wyrażała się ich nowoczesność, to jednocześnie tworzyli oni rozległe imperia, które rządziły pozaeuropejskimi wspólnotami politycznymi. Proces ten można nazwać wzajemnym przenikaniem (mutualpenetratioń). Militarny aspekt kolonizacji wywierał bezpośredni wpływ na sposób społecznej i politycznej organizacji wewnętrznej potęg kolonialnych (Bond 1998). Dlatego to, co tradycyjnie określa się mianem „społeczności międzynarodowej", nie było w historii zjawiskiem typowym, choć w wieku XX model ten podlegał wpływom procesów globalizacji.