Image (70)

')()()

PAUL IAYL.OR, DEVON CURTIS

Wprowadzenie

Narody Zjednoczone stanowią system instytucji międzynarodowych, w skład którego wchodzą instytucje centralne z siedzibą w Nowym Jorku, agencje wyspecjalizowane, takie jak Międzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO) czy Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), programy i fundusze, takie jak Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF) czy Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). Organizacja Narodów Zjednoczonych, powołana ponad pół wieku temu po zakończeniu II wojny światowej, reprezentowała nadzieje na powstanie sprawiedliwej i pokojowej współ noty-światowej. Jest to jedyna na świecie organizacja globalna, której legitymizacja wywodzi się z powszechnego członkostwa, a jej mandat obejmuje kwestie bezpieczeństwa, rozwoju ekonomicznego i społecznego, ochrony praw człowieka i ochrony środowiska. W związku z tym, że ONZ została stworzona przez państwa i dla państw, nic rozstrzygnięto w pełni relacji między suwerennością państw a ochroną potrzeb i interesów jednostek. Zasadniczymi kwestiami pozostały pytania o znaczenie suwerenności i o ograniczenia działalności ONZ. Mimo tych problemów od powołania ONZ jej działalność ulega rozszerzeniu i dotyczy kwestii wewnątrzpaństwowych oraz poprawy zdolności do realizacji zadań ekonomicznych i społecznych; nasila się tendencja do nadawania jej slalusu moralnego. ONZ zajmuje się współcześnie takimi zagrożeniami bez-pirczriintwa międzynarodowego, jak konflikty międzypaństwowe, zagrożenie ze strony u Morów niepaństwowych, a także politycznymi, ekonomicznymi i społecznymi walonkami wcwmtlrz państw. Mimo wzrostu aktywności ONZ pojawiają się jednak problemy /wiązimc zc znaczeniem i efektywnością tej organizacji. To, że nie udało się uzyskać jednoznacznego usankcjonowania przez Radę Bezpieczeństwa ONZ wojny w Iraku w 200,1 roku, doprowadziło do szerokiej krytyki organizacji i do kryzysu w stosunkach międzynarodowych. Ale też wydarzenia po inwazji i niezmienność zastrzeżeń dotyczących legitymizacji tej wojny nieautoryzowanej przez ONZ wskazują, że organizacja uzyskała znaczący status moralny w ramach społeczności międzynarodowej.

W rozdziale tym, po prezentacji głównych organów ONZ, poddana zostanie analizie zmieniająca się rola organizacji w sprawach pokoju i bezpieczeństwa, a także w kwestiach rozwoju ekonomicznego i społecznego. Będzie tu również omówiona zmiana funkcji ONZ w reagowaniu na zmiany w globalnym kontekście politycznym i na niektóre wciąż aktualne problemy.

Krótka historia Organizacji Narodów Zjednoczonych

' ■; p ■' n ,■ ó \ "" n r n r; "■ \ ■<

Organizacja Narodów Zjednoczonych została powołana do życia 24 października 1945 roku przez 51 państw, w wyniku inicjatyw rządów krajów prowadzących wojnę przeciwko Niemcom i Japonii. W 2007 roku członkami ONZ były 192 kraje, czyli prawie

Organizacja Narodów Zjednoczonych 501

wszystkie państwa świata. Przystępując do ONZ, państwo musi zaakceptować postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych (Karty NZ) - traktatu międzynarodowego zawierającego podstawowe zasady regulujące stosunki międzynarodowe. Zgodnie z Kartą, ONZ ma cztery podstawowe cele: utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, współpracę przy rozwiązywaniu problemów międzynarodowych i przy promowaniu poszanowania praw człowieka oraz koordynowanie działań państw świata. W ONZ wszystkie państwa - małe i duże, bogate i biedne, różniące się poglądami politycznymi i systemami społecznymi - mająprawo wyrażania opinii i prawo do głosowania. Co ciekawe, ONZ była bez wątpienia utworzona jako ugrupowanie państw, jednak Karta dotyczy zarówno potrzeb oraz interesów jednostek, jak i państw (zob. ramka 18.1).

W pewnym sensie ONZ została założona po to, by naprawić błędy swojej poprzedniczki - Ligi Narodów, którą powołano po I wojnie światowej i która w zamierzeniach miała zapobiec przyszłym wojnom, jednak jej największym problemem stał się brak skutecznej siły. Nie miała też wyraźnego podziału odpowiedzialności między instytucją władzy wykonawczej (Radą Ligi) a Zgromadzeniem Ligi obejmującym wszystkie państwa członkowskie. Zarówno Zgromadzenie, jak i Rada Ligi mogły wyłącznie uchwalać rekomendacje, a nie wiążące rezolucje. Rekomendacje musiały być przyjęte jednomyślnie. Dowolny rząd mógł swobodnie odrzucić każdą rekomendację. Ponadto w ramach Ligi brak było mechanizmów koordynacji działań wojskowych czy ekono-

Ramka 18.1 Wybrane artykuły Karty Narodów Zjednoczonych Karta NZ zawiera odniesienia zarówno do praw państw, jak I praw ludzi.

W Preambule Karta NZ zapewnia, że „my, Ludy Narodów Zjednoczonych, IjcisUiśmy) /dtu ydowrtim przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, w godność I wartość człowieka, w równouprawnienie mężczyzn i kobiet, w równość narodów dużych i małych".

Artykuł 1(2) stanowi, że celem ONZ jest „rozwijać przyjazne stosunki między narodami, opnrtn na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, I stosować Inne odpowiednie środki dla wzmocnienia powszechnego pokoju".

Artykuł 2(7) stanowi, że „żadne postanowienie niniejszej Karty nie upoważnia Organizacji Narodów Zjednoczonych do interwencji w sprawach, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa".

Rozdział VI dotyczy „pokojowego załatwiania sporów".

Artykuł 33 stanowi, że „strony w sporze, którego dalsze trwanie może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, będą przede wszystkim szukały rozwiązania w drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo w drodze innych środków pokojowych według własnego wyboru".

Rozdział VII dotyczy „akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji".

/s-rtykt*' stanowi, że Rada Bezpieczeństwa jest „władna podjąć taką akcję przy pomocy sił powietrznych, morskich lub lądowych, jaka mogłaby okazać się konieczna do utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa". Rada Bezpieczeństwa może czasami upoważnić państwa członkowskie, by użyły „wszystkich koniecznych środków" - zostało to powszechnie zaakceptowane jako uprawnione stosowanie przepisów Rozdziału VII.

Artykuł SS upoważnia Sekretarza Generalnego do zwracania uwagi „Rady Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która, w jego mniemaniu, mogłaby zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa".