Image (68)

504

PAUL TAYLOR, DEVON CURTIS

traktowano jako główne potęgi światowe i przyznanie im prawa weta wynikało z przekonania, że jeśli nie uzyskają one uprzywilejowanej pozycji, ONZ nie będzie mogła funkcjonować. Taki pogląd wywodzi się z teorii realistycznej. W istocie, cechą charakterystyczną ONZ jest konflikt między uznaniem - przez prawo weta w Radzie Bezpieczeństwa - polityki siły a uniwersalnymi ideałami leżącymi u podstaw tej organizacji.

W wypadku, gdy Rada Bezpieczeństwa zajmuje się kwestią zagrożenia pokoju międzynarodowego, w pierwszej kolejności rozważa możliwości pokojowego rozwiązania sporu zgodnie z przepisami Rozdziału VI Karty NZ (zob. ramka 18.1). Może wówczas zasugerować warunki ugody lub podjęcie mediacji. W wypadku działań zbrojnych Rada stara się doprowadzić do zawieszenia broni. Może postanowić o wysłaniu misji pokojowej w celu utrzymania rozejmu lub rozdzielenia walczących stron (zob. omówienie misji pokojowych poniżej). Rada może przedsięwziąć środki, by wymusić przestrzeganie jej postanowień zgodnie z przepisami Rozdziału VII Karty. Może np. nałożyć sankcje ekonomiczne lub embargo na dostawy broni.

W wy jakowych wypadkach Rada może zezwolić państwom członkowskim na użycie „wszelkich koniecznych środków”, łącznie ze zbiorową akcją zbrojną, w celu zapewnienia realizacji jej decyzji. Rada rekomenduje również Zgromadzeniu Ogólnemu kimdydalów na stanowisko Sekretarza Generalnego oraz na nowych członków ONZ.

/ummnd/tmle Ogólne

l l/nanie pulilyki siły przez przyjęcie prawa weta w Radzie Bezpieczeństwa można prze-riwMawU\ piko się rzekło, uniwcrsalislycznym zasadom leżącym u podstaw innych or-jpmów (iN/., W /.gromadzeniu Ogólnym „parlamencie narodów” - które spotyka się w celu rozważania na jistotniejszych problemów światowych, reprezentowane są wszystkie państwu członkowskie. Każdy kraj członkowski ma jeden głos. Decyzje w sprawach zasadniczych, takich jak kwestie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, przyjmowania nowych członków czy zatwierdzania budżetu ONZ wymagają większości 2/3 głosów. W innych sprawach decyzje zapadają zwykłą większością głosów, jednak w ostatnich latach czynione są starania o podejmowanie decyzji w drodze konsensusu, a nie przez, formalne głosowanie. Decyzje podejmowane przez Zgromadzenie Ogólne mają status raczej rekomendacji, niż postanowień wiążących. Jednym z nielicznych wyjątków są decyzje Komitetu Piątego Zgromadzenia dotyczące budżetu organizacji, które są dla jej członków wiążące.

Na sesji w 2001/2002 roku Zgromadzenie zajmowało się ponad 180 zagadnieniami, takimi jak: globalizacja, HIY/AIDS, konflikt w Afryce, ochrona środowiska naturalnego i problematyka konsolidacji nowych demokracji. Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego nie są wiążące i nie mogą wymuszać działań żadnych państw, ale stanowią one ważny głos opinii światowej i reprezentują autorytet moralny wspólnoty narodów.

Sekretariat wykonuje rzeczowe i administracyjne zadania ONZ na zlecenie Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa i innych organów. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny sprawujący ogólny nadzór nad administracją. Sekretariat składa się z departamentów i biur; zatrudnia 7,5 tys. pracowników, których wynagrodzenia pokrywa bu-

Organizacja Narodów Zjednoczonych 505

dżet, i prawie drugie tyle osób opłacanych ze środków specjalnych. Sekretariat, oprócz głównej siedziby w Nowym Jorku, ma swe biura w Genewie, Wiedniu, Nairobi i innych miejscowościach.

Na wniosek pozostałych organów Sekretariat wypełnia wiele funkcji badawczych i ^wzisi-zarządzających. Od połowy lat 90. dużego znaczenia nabrało jego wsparcie udzielane akcjom utrzymania pokoju. Jednak Sekretariat wykonuje przede wszystkim funkcje biurokratyczne i nie posiada władzy politycznej ani prawa inicjatywy ustawodawczej, tak jak np. Komisja Europejska. Jedynym wyjątkiem, zgodnie z art. 99 Karty NZ, jest prawo Sekretarza Generalnego do poddania pod obrady Rady Bezpieczeństwa sytuacji zagrażających pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu. Ten artykuł, który na pierwszy rzut oka może się wydawać niewinny, stał się podstawą prawną nadzwyczajnego zwiększenia roli dyplomatycznej Sekretarza Generalnego w porównaniu z jego poprzednikiem w Lidze Narodów, Zgodnie z tym artykułem Sekretarz Generalny jest uprawniony do działania w wielu dziedzinach, które mogą być luźno interpretowane jako zagrożenia pokoju, włączając w to problemy ekonomiczne i społeczne oraz kryzysy humanitarne.

Rada Gospodarcza i Społeczna

Rada Gospodarcza i Społeczna (Economic and Social Council, ECOSOC), działająca pod auspicjami Zgromadzenia Ogólnego, ma za zadanie koordynację ekonomicznych i społecznych działań ONZ i jej organizacji stowarzyszonych. Rada prowadzi konsultacje z organizacjami pozarządowymi (NGOs) i przez to podtrzymuje żywotne kontakty ONZ ze społecznością obywatelską.

Wraz z Sekretariatem i Zgromadzeniem Ogólnym ECOSOC jest odpowiedzialna /« nadzorowanie działalności licznych innych instytucji znanych pod nazwą ayntiifiiu Narodów Zjednoczonych. W jego skład wchodzą agencje wyspecjalizowane oraz programy i fundusze. Agencje wyspecjalizowane, takie jak Światowa Organizacji! Zdrowia (WHO), Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) czy Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), mają swoje własne statuty, regularnie uchwalane budżety, organy wykonawcze i zgromadzenia reprezentantów państw, Są one autonomiczne pod względem organizacyjnym, finansowym oraz politycznym i nic podlegają zarządzaniu systemu centralnego.

Programy i fundusze są ściślej związane z systemem centralnym ONZ w tym znaczeniu, że zarządzanie nimi podlega bezpośredniej kontroli Zgromadzenia Ogólnego, może być modyfikowane rezolucjami Zgromadzenia i co najważniejsze, są one finansowane w olbrzymiej części na zasadzie dobrowolności. Generalnie, programy i fundusze odpo-wiadająna zmiany ekonomicznej i społecznej sytuacji międzynarodowej. Od czasu powołania ONZ w 1945 roku na forum międzynarodowym pojawiło się wiele nowych kwestii, takich jak prawa i interesy kobiet, zmiany klimatyczne, zużycie zasobów naturalnych, przyrost demograficzny, feH-eryzrn, rozprzestrzenianie się HIV/AIDS i wiele innych. Sprawy te często nie pokrywały się z obowiązkami agencji wyspecjalizowanych. Bardzo często nowe programy i fundusze były owocem ogólnoświatowych konferencji, takich jak Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Środowiska Człowieka z 1972 roku czy Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawach Kobiet zorganizowana w 1995 roku w Pekinie. Inne przykładowe programy i fundusze to Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) czy Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF),