Image (64)

512

PAUL TAYLOR, DEVON CURTIS

Ramka 18.4 Interwencja i odpowiedzialność za ochronę

W 2000 roku rząd Kanady, w odpowiedzi na prośbę skierowaną do wspólnoty międzynarodowej przez sekretarza generalnego ONZ Kofi Annana dotyczącą poszukiwania nowego konsensusu w kwestii zewnętrznych interwencji wojskowych podejmowanych w celu ochrony praw człowieka, powo-łał Międzynarodową Komisję do spraw Interwencji i Suwerenności Państwa (International Commission on Intervention and State Sovereignty). Jej raport pod tytułem The Responsibility to Protect został w 2001 roku przedstawiony sekretarzowi generalnemu. Centralnym tematem raportu jest stwierdzenie, że suwerenne państwa są odpowiedzialne za ochronę swoich obywateli przed katastrofami, których można uniknąć, takimi jak masowe zabójstwa, gwałty czy głód. Natomiast jeśli nie chcą bądź nie mogą tego uczynić, odpowiedzialność za ochronę ich obywateli musi podjąć szersza wspólnota państw. W sytuacji, gdy ludność doznaje poważnej krzywdy, a państwo nie chce lub nie może Jej powstrzymać, zasada nieinterwencji ustępuje zasadzie międzynarodowej odpowiedzialności /a ochronę ludności.

Ickriuic ponure humanitarna powinna być przekazywana za zgodą państwa dotkniętego kryzysem i z zasady na podstawie prośby takiego państwa” (A/46/182). Użycie sformu-lowłtń „z. zasady" i „powinna” wskazują, że mogą zaistnieć sytuacje, gdy interwencja okaże się koniec/,na, nawet gdy nie jest możliwe uzyskanie zgody rządu państwa dotkniętego kryzysem.

Nic było zgody co do tego, czy istniejące w ramach ONZ procedury, oparte w szczególności na zgodzie Rady Bezpieczeństwa, są odpowiednie do podejmowania nowych lorm interwencji, czy leż jest konieczne wprowadzenie innych środków zabezpieczających, takich jak wymóg uzyskania zgody 2/3 członków Zgromadzenia Ogólnego i nadzoru Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości¹. W większości wypadków Rada Bezpieczeństwa nie wydaje wyraźnej zgody na takie akcje. Odwołuje się raczej do form pośrednich, takich jak przekazywanie uprawnień państwom członkowskim do wykorzystania „wszelkich koniecznych środków” zgodnie z Rozdziałem VIIKNZ w celu wypełnienia decyzji Rady.

W rzeczywistości liczba sytuacji, w których rezolucje ONZ uzasadniały interwencję z powodu poważnego naruszania praw jednostek w określonych miejscach, pozostaje ograniczona². Uzasadnienie interwencji w Kosowie stanowiło przełom w praktyce, bowiem zawierało bezpośrednie odwołanie do czynników humanitarnych. Interwencja w Kosowie była w istocie pierwszą sytuacją, gdy siły międzynarodowe zostały użyte przeciwko suwerennemu państwu w celu ochrony standardów humanitarnych³. Innym przypadkiem była niewątpliwie wojna w Iraku w 2003 roku, mimo że kwestionowana jest legalność interwencji w świetle obowiązujących rezolucji Rady Bezpieczeństwa, zwłaszcza po fiasku uzyskania od Rady wyraźnego mandatu dla akcji w postaci drugiej rezolucji (zob. ramka 18.5). Jedynym wyjątkiem, gdy Rada Bezpieczeństwa potwierdzi-

Organizacja Narodów Zjednoczonych 513

Ramka 18.5 Studium przypadku: interwencja w Iraku w 2003 roku

W marcu 2003 roku koalicja pod wodzą Stanów Zjednoczonych rozpoczęła niezwykle kontrowersyjną wojnę w Iraku, w wyniku której odsunięto Saddama Husajna od władzy, W uzasadnieniu podjęcia działań wojennych podkreślano posiadanie przez Irak, wbrew wcześniejszym rezolucjom ONZ, broni masowej zagłady. W przeciwieństwie do sytuacji w Kosowie, jako głównej przyczyny interwencji nie podawano poważnego naruszania praw człowieka, W rok po rozpoczęciu wojny brak dowodów na to, że Irak posiadał broń masowej zagłady, podsycił oskarżenia krytyków twierdzących, że wojna była nieuzasadniona.

Nie było również zgody co do tego, czy akcja wojskowa w Iraku została autoryzowana przez Radę Bezpieczeństwa. Amerykańscy i brytyjscy dyplomaci wskazywali na Rezolucję Rady Bezpieczeństwa 687 z 1991 roku, która wymagała zniszczenia irackiej broni masowej zagłady pod kontrolą ONZ, I na Rezolucję Rady Bezpieczeństwa 1441 z 2002 roku, która zapowiadała „poważne kroki" w wypadku niewykonania jej zaleceń dotyczących zniszczenia arsenału. Jednak zimą 2003 roku wysiłki w celu uzyskania wyraźniej zgody na użycie siły przeciwko Irakowi nie przyniosły rezultatu. Francja I Rosja ostrzegły, że zawetują drugą rezolucję sankcjonującą użycie siły.

Brak zgody dotyczący drugiej rezolucji Rady Bezpieczeństwa oraz decyzja adminlilracjl Sianów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i niewielkiego grona ich sojuszników o użyciu siły przeciwko Irakowi bez upoważnienia ze strony ONZ naruszyły wiarygodność Organizacji, Pojawiły się obawy, ża Stany Zjednoczone wykazują tendencję do podejmowania działań bez zgody ONZ, W Stratagll ••Kpią* czeństwa Narodowego (National Security Strategy, NSS) ogłoszonej przez administrację Bunha we wrześniu 2002 roku znajduje się stwierdzenie: „będziemy przygotowani do działania tmmcHl/M nie wtedy, kiedy wymagać tego będą nasze interesy lub jedyna w swoim rodzaju odpowiedziałmiłć" (s. 31)⁴.

Mimo to, konsekwencje inwazji i trudności z zapewnieniem bezpieczeństwa w Iraku wskazują na potrzebę współpracy międzynarodowej w tym zakresie, ONZ wzmacnia legitymizację działań wuj-skowych, może jednak także wspomagać rozwiązywanie globalnych zagrożeń 1 problemów, takich jak stabilizowanie sytuacji w powojennym Iraku i zapewnienie rozsądnej płynnej transformacji politycznej.

ła prawo państwa zaatakowanego - w tym wypadku odwołując się do ataku z 11 września na Stany Zjednoczone - do odpowiedzi w ramach prawa do samoobrony, była akcja przeciwko Afganistanowi z 2001 roku.

Można wskazać, że wcześniejsze przypadki interwencji nie naruszały wyraźnie suwerenności. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa z 1991 roku dotycząca Iraku nie stanowiła naruszenia irackiej suwerenności, bowiem jej wprowadzenie w życie było uzależnione od zgody Saddama Husajna, którą uzyskano w wyniku serii sześciomiesięcznych porozumień znanych jako „Memorandum zrozumienia” (Memorandum of Understanding) (Taylor i Groom 1992). Być może trafniej byłoby ją określić jako interwencję „prawie bez zgody” (;near-non-consensual), Rezolucja Rady Bezpieczeństwa z 1992 roku, która po raz pierwszy usankcjonowała zaangażowanie Narodów Zjednoczonych w Somalii, została wydana na podstawie prośby Somalii, mimo że rząd tego kraju praktycznie upadł. W kolejnej rezolucji dotyczącej Somalii, która uprawniała Stany Zjednoczone do wysłania 30 tys, żołnierzy w celu „jak najszybszego zorganizowania bezpiecznych warunków dla Operacji Pomocy Humanitarnej dla Somalii”, nie wspomniano o zgodzie władz somalijskich, jednak w tym okresie centralny rząd w Somalii nie istniał.

1

   Zob Development Studies Association. zeznania przed Komisją do spraw Zagranicznych Izby Gmin pod tytułem „The United Nations Humanitarian Response”. listopad 1992

2

   Znane interwencje, takie jak Indii w Pakistanie Wschodnim w 1971 roku, Tanzanii w Ugandzie pod rządami Idiego Amina czy Stanów Zjednoczonych w Panamie były uzasadniane koniecznością ochrony obywateli państw dokonujących inwazji i ich prawa do samoobrony,

3

* NATO rozpoczęło naloty w Kosowie przeciwko Republice Jugosławii w marcu 1999 roku, bez zgody Rady Bezpieczeństwa, bowiem Rosja ogłosiła, te zawetuje taką akcję. Mimo to państwa członkowskie NATO wskazały, że celem interwencji jest powstrzymanie czystek etnicznych i zbrodni przeciwko ludzkości w Kosowie, zatem działają one zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych.

4

Nowa amerykańska Strategia Bezpieczeństwa Narodowego została ogłoszona 16 marca 2006 roku, chociaż w wielu punktach jest zbieżna z dokumentem z roku 2002 (przyp. tłum.).