stolarstwo1

88

i obracają się ua osi, tylko że zamiast gładkiego boku do ostrzenia służącego, są z tej strony wytoczone w różne kształty wypukłe i kątowe, odpowiednie krzywiznom hebli krajnikowycli i innych (les lapidaires). Widoczną jest rzeczą, że w ten sposób urządzone kamienie daleko skuteczniej i lepiej działają.

!). Narzędzia do rżnięcia śrub drewnianych.— Drewniane śruby robią się zwykle z trójkątnym, niezbyt drobnym skrętem czyli gwintem, który ma około '/_f, średnicy śruby wraz ze skrętem, na wysokość jednego kroku śruby czyli obrotu (ganghóhe). Przy małych śrubach bierze się nawet */₄ lub ^a/₇ średnicy śruby na tęż wysokość. Śruby drewniane wyrabiają się osobnem narzędziem, nazywanem pospolicie krajaczem lub stnajdrajgiem (n. sclmcidzeug, fr. la filiere d bois), albo też niekiedy na tokarni; macice zaś czyli mutry (n. schraubenmutter, fr. ecrou), wyrzynają się stosownemi świdrami (fr. le tar and), albo także na tokarni. Drzewo na śruby i macice wybierać potrzeba zawsze jak najściślejsze i najmocniejsze, jak np. gruszkowe, grabowe, wiśniowe, berestkowe, głoży-nowe i t. p.

Krajacz do śrub drewnianych zwykle składa się z kawałka drzewa grabowego z dwiema rękojeściami, którego grubość 4 do (i razy jest większą od wysokości skrętu śruby. W środku linii ■łączącej dwie rękojeści, wywiercona jest nawskróś okrągła dziura, i w niej wyrżnięty jest taki sam skręt, do jakiego wyrobienia ma służyć narzędzie. Widoczną wiec jest rzeczą, że, narzędzie takie tylko do wyrabiania jednego gatunku śrub służyć może.

Z jednego boku wyżej wspomnianej dziury znajduje się czworokątny otwór, w którym umocowane jest za pomocą śruby żelaznej stosowne żelazko, do wyrzynania skrętu służyć mające. Żelazko to ma kształt litery V, jest najdokładniej wyrobione podług kształtu skrętu, jaki ma być wyrżnięty, i dobrze zahartowane. Z boku żelazka pozostawia się dziura, przez którą przy robocie wychodzą wióry. Ściana narzędzia, przy której leży żelazko, podczas użycia ku dołowi zwrócona, przykrywa się drewnianą piata, od pół do jednego cala grubą, opatrzoną również dziurą okrągłą ale gładką, przez którą wkłada się. toczony wałek, lia którym skręt narżnąć mamy. Przy użyciu narzędzia, wałek drewniany, gładko obtoczony, umocować potrzeba pionowo jakimkolwiek sposobem, potem wsadzić narzędzie na jego górny koniec przez dziurę pokrywy, i obracać dwiema rękami za rękojeści. Żelazko wyrzyna cały skręt odrazu, i wydaje gruby trójkątny wiór; lecz to tylko ma miejsce przy śrubach małych, 1 do l^!/s cala średnicy mających. Przy wielkich śrubach, których skręt jest zagruby, osadza się w narzędziu dwa żelazka naprzeciw siebie, o pół kroku śruby od siebie odległe, z których pierwsze mniej ma wyskoku i tylko do połowy głębokości skręt wyrzyna, drugie zaś przez wycięcie drugiego wióra, nadaje skrętowi żądany kształt i głębokość.

Macice czyli mutry wiercą się stosownemi świdrami w następujący sposób: W kawałku drzewa przeznaczonym na macicę, wierci się przedewszystkiem dziura gładka, której średnica jest równą średnicy śruby bez skrętu; następnie wsadza się w tę dziurę świder, obracając go stopniowo, przez co wyrzyna on skręt wklęsły, w który skręt wypukły śruby trafiać powinien. Świder do macic ma części krające w rozmaity sposób zrobione.

Zwykłe świdry tego rodzaju do wiercenia macic, aż do dwóch cali średnicy mających, służące, są całe żelazne, często hartowane, i mają kształt czworościennego ostrosłupa (piramidy) z wy-żłobionemi bokami. Na czterech kantacli jego wycięte są trójkątne zęby, stojące względem siebie na linii śrubowej. Zęby dolne mało zagłębiają się w drzewo, i tylko naznaczają drogę górnym, i dlatego trzeba z początku świder naciskać, potem zaś sam on się wkręca. Taniość i trwałość są zaletami tego świdra, lecz zarazem przyznać potrzeba, że z powodu swego drapiącego działania czystego skrętu wydać nie może. Mechanik angielski Sicbe wynalazł bardzo proste, tanie i dogodne świdry, mogące być użyte do macic od 1 do 3 cali średnicy, których skład jest następujący: AValcc bukszpanowy, takiej średnicy jak dziura macicy przed wycięciem skrętu, przecina się piłką wzdłuż przez oś, aż do połowy długości, i w to nacięcie osadza się mocno piata stalowa, z obu stron zazębiona. Trójkątne zęby tej piaty ustawione być muszą podług biegu skrętu, co wtedy ma miejsce, gdy zębom z jednej strony piaty odpowiada przedział między zębami na drugiej stronie. 1’rzy końcu świdra zęby mniej wystają nad wałek drewniany, choć mają zawsze jednę wysokość, ostatnie zaś stykają się z sobą i mają całkowitą głębokość skrętu. Zęby te są ostre i dobrze krają. Dla macic mających mniejszą niż cal średnicę, walec drewniany trzeba zastąpić mosiężnym. Świdry do macic mających więcej niż dwa cale średnicy, robią się zwykle całe z drzewa, prócz krającego zęba, który jest stalowy. Jestto drewniana śruba, obracająca się w swej macicy czyli siodle, imająca pewną część gładką, na której ząb krający jest osadzony. Siodło to przytwierdza się do drzewa, z którego ma być macica zrobiona, i śruba się obraca, przez co ząb z początku mało wystający kraje drzewo podług obrotu śruby w siodle. Gdy ząb przejdzie raz przez całą grubość macicy, pobiją się go więcej naprzód, i znów przekręca, aż do ostatecznego wyrżnięcia skrętu.