str 054 055

lżejszą włócznię. Lekkozbrojni natomiast, to łucznicy lub kusznicy. Powyższe uwagi nie oznaczają, że kopia nie mogła być liczniejsza, zależało to i od „uznania”, i od możliwości majątkowych rycerza. Niestety, materiały źródłowe do XIV wieku nie pozwalają nam precyzyjnie stwierdzić, jaka była liczebność chorągwi. Spotkać się można natomiast z przykładami, że dla wykonania określonych zadań na polu walki łączono po kilka chorągwi w jedną. Podobnie też postępowano, gdy znalazły się w punkcie zbornym chorągwie zbyt małe.

Zamierzenia Kazimierza Wielkiego w tym względzie szły w kierunku jednolicenia obowiązujących form zwyczajowych. Pewne niekorzystne elementy, jakie na odcinku struktury wojskowej zauważyliśmy w statutach króla, były wynikiem faktu, że Kazimierz był ograniczony układem sił w państwie, w którym feudałowie nie dopuszczali do zmian ograniczających ich dotychczasowe przywileje.

Kazimierz Wielki zdawał sobie doskonale sprawę, że w przypadku wypraw zbrojnych poza granice kraju musi liczyć przede wszystkim na szlachtę, a nie wielkich feudałów, poczynił więc szereg kroków, aby uregulować kwestie z tym związane. Równocześnie jednak nie chciał pozbawiać się pomocy pozostałych grup ludności, a w szczególności chłopów, zwłaszcza na wypadek wkroczenia wojsk nieprzyjacielskich na terytorium Polski.

Jak wyglądały w świetle zachowanych materiałów powinności wojskowe chłopów? Z całą pewnością nawet w szlacheckim pospolitym ruszeniu szli oni na wyprawy poza granice państwa, głównie jako służba pomocnicza, woźnice taborowi, niekiedy nawet jako lekkozbrojni w poczcie rycerskim itd. Nie należy jednak tego zjawiska przeceniać, wiele bowiem zależało od decyzji pana feudalnego, który mógł zobowiązać czy niekiedy wręcz zmusić swego poddanego, aby towarzyszył mu w wyprawie zbrojnej.

O wiele większe znaczenie miał jednak pour-szechny obowiązek obrony kraju, który wynikał z dawnych zwyczajów, a który teraz nałożył król na chłopów w formie prawnej. Mieli oni za zadanie ścigać nieprzyjaciela na najbliższym sobie terenie, dostarczać oddziałom polskim transportu, służyć za przewodników, pilnować grodów, naprawiać drogi i mosty itp. Ponadto jednym z podstawowych obowiązków wojskowych chłopów była „obrona" ziemi — powszechny obowiązek, niezależnie od tego, jakie dobra zamieszkiwali.

Kazimierz Wielki rozumiał doskonale, że świadczenia wojenne ludności wiejskiej mają ogromne znaczenie dla obronności kraju. Dysponował zresztą w tym względzie konkretnym,

55