str 060 061

chociaż bywały i inne jego kształty. Pod hełm najczęściej zakładano jeszcze kaptur kolczy. Sam hełm często zwieńczony bywał piórami czy innymi ozdobami. Rycerz ochraniał się tarczą, natomiast atakował przeciwnika mieczem i kopią lub włócznią.

Kopia była też główną bronią uderzeniową jazdy ciężkiej. Często u siodła przytroczony był także topór bojowy, do pasa zaś przy zbroi — krótki sztylet. Oczywiście, na ową pełną zbroję mógł sobie pozwolić jedynie szczególnie zamożny feudał, cena jej bowiem była niesłychanie wysoka. Toteż niezbyt liczna była grupa rycerzy tak uzbrojonych, chociaż król usilnie zabiegał o jak najwięcej ciężkozbrojnych.

Nie mniejsze znaczenie miała jazda lekka. Uzbrojenie jej było mniej zróżnicowane. Rycerze nie używali ciężkiej zbroi, ochraniała ich przede wszystkim kolczuga. Często w miejsce kolczugi używano grubych kaftanów ze skóry. Głowę także osłaniał lżejszy hełm, zwany łebką.

Broń zaczepna jazdy lekkiej była tak pomyślana, aby nie sprawiała trudności przy swobodnym poruszaniu się na polu walki, toteż używano tutaj łuków lub kuszy oraz miecza i sztyletu.

W ramach chorągwi podzielonej na mniejsze grupy, jakimi były „kopie”, istniały też różnice w uzbrojeniu. Ciężkozbrojnego rycerza wspierało w walce kilku lżej uzbrojonych jeźdźców.

Kazimierz Wielki troską otoczył również piechotę. Jej głównym przeznaczeniem było zdobywanie zamków i miast, toteż król zamierzając w przyszłości odzyskać utracone przez Polskę ziemie musiał posiadać rozbudowane oddziały wojsk pieszych. Uzbrojenie ich było stosunkowo lekkie. Ochronę stanowiły tarcze, nieraz o znacznych rozmiarach, tzw. pawęże. Bronią zaczepną piechoty były kusze, łuki, włócznie, a w walce wręcz topory, maczugi drewniane bądź siekiery i berdysze. Często piechota broniąc się przed atakiem ciężkiej jazdy przeciwnika używała wyostrzonych pni, z których układała zapory.

Reformując armię Kazimierz Wielki musiał pamiętać także o odpowiednim zabezpieczeniu przepraw dla wojska przez rzeki (budowę mostów i sypanie grobli), budowanie przyrządów oblężniczych pod otoczonym miastem czy zamkiem itd. Jak wynika np. z niektórych opisów walk oblężniczych, w okresie panowania Kazimierza Wielkiego istniały specjalne oddziały, których przeznaczeniem na polu walki było wykonywanie prac — jak byśmy dzisiaj powiedzieli — inżynieryjnych. W oddziałach tych najczęściej służyli chłopi oraz miejscy rzemieślnicy. Trudno wyrokować o wartości tych sił, jednak ze znanych nam relacji wynika, że armia Kazimierza Wielkiego po-

6)