Top 58 bmp

Gdy miał 8 lat objął obowiązki odpowiedzialnego przed ojcem nauczyciela swej młodszej siostry, a później i pozostałego rodzeństwa. Pracy tej nie lubił, ćwiczyła go ona jednak w wyjaśnianiu rzeczy trudnych i utrwalała wiedzę.

W wieku lat 12 zaczął się uczyć logiki. Nie było to jednak tylko powierzchowne liźnięcie przedmiotu.

Oto co pisze J. S. Mili na ten temat:

„Jego (Ojca) wyjaśnienia... co do wartości logiki sylogistycznej nie były mi wówczas całkowicie jasne, ale nie były przecież bezużyteczne, bo utworzyły zalążek, około którego krystalizowały się później moje obserwacje i refleksje. Moje własne doświadczenia doprowadziły mnie w końcu do cenienia równie wysoko, jak on to czynił, wartości wczesnego zaznajamiania się z logiką szkolną. Nie znam niczego, czemu zawdzięczałbym więcej z tej zdolności myślenia, jaką osiągnąłem, jakakolwiek by ona była.

Pierwszą operacją myślową, w której nabrałem jakiej takiej biegłości, było rozcinanie złego dowodzenia i wykrywanie, w czym tkwił fałsz i jeśli doszedłem w tym do wprawy, to zawdzięczam to okoliczności, że ojciec poddawał mnie bezustannie temu ćwiczeniu i w ogóle ćwiczeniom z zakresu logiki szkolnej. Jestem przeświadczony, że nic w nowoczesnym systemie edukacyjnym nie przyczynia się tak bardzo do wykształcenia ludzi myślących ściśle, przywiązujących właściwe znaczenie do słów i nie pozwalających łudzić się mglistym, luźnym lub dwuznacznym wyrażeniom'¹''¹.

j. S. Milla wychowywał myśliciel, a jego metody nie zabijały samodzielności myślenia, lecz ją kultywowały. Mimo twardego rygoru John Stuart miał dużą swobodę w wyborze tematów, a jego mistrz nie podawał mu do zapamiętania przeżutej papki gotowych formułek.

„Starając się wciąż usilnie, przesadnie nawet — pisze J. S. Mili o ojcu — rozbudzić działalność mych władz umysłowych, kazał mi wszystko wynajdywać samemu i wyjaśniał mi rzecz nie wcześniej, aż poczułem cały ciężar trudności. Toteż nie tylko zaznajomił mnie dokładnie z ówczesnym stanem logiki i ekonomii politycznej, ale uczynił ze mnie poszukiwacza w obu tych dziedzinach wiedzy. Niemal od samego początku zacząłem myśleć samodzielnie, trafiało się nawet, że miałem odmienne zdanie od ojca, choć przez długi czas co do mniej ważnych tylko kwestii i mając jego sąd za ostateczny. Później zdarzało się, że go przekonywałem i zmieniałem jego mniemanie o pewnych szczegółach. Przytaczam to ku i ego chwale, nie swojej; jest to dowód jego głębokiej .rzetelności i zarazem prawdziwej wartości jego metody nauczapia".²

Tak ważne dla kształtowania osobowości twórczej korzystne warunki rozwoju, rzadko występują w pełnym komplecie] opisanym w przytoczonych wyżej uogólnieniach Presseya i Fowlera. fZ wróćmy jednak uwagę na pomijaną, przez wymienionych autorów możliwość kompensacji braku niektórych szczególnie korzystnych warunków domowych.

Znane są fakty świadczące o tym, iż w warunkach rozwoju piśmiennictwa i wzrostu liczby laboratoriów badawczych oraz ośrodków twórczości artystycznej, dziecko, które z takich czy innych przyczyn wcześnie wkroczyło na drogę wzmożonej aktywności intelektualnej, nieraz znajduje niezbędne warunki poza domem i szkołą.) W przypadku opisanego w poprzednim rozdziale chłopca imieniem Szura,^inicjatywa i zainteresowania samego dziecka były motorem jego pełnego rozmachu i wigoru samokształcenia.

Pouczającym przykładem już nie tyle kompensacji, co nawet rozszerzania repertuaru warunków i kontaktów stymulujących rozwój, jest historia niezwykłego chłopca radzieckiego Roberta Witolnijeka, który na ławie szkolnej dokonał odkrycia astronomicznego³. Jego pasja astronomiczna zrodziła się w V klasie szkoły podstawowej pod wpływem popularnego odczytu o Marsie. Były to pierwsze lata ery kosmicznej⁴. Dziesięcioletni wówczas Robert, jak i wielu jego rówieśników, marzył o zostaniu pierwszym kosmonautą. Wyróżnił się jednak powagą traktowania swego zamiaru. Zaczął czytać olbrzymie ilości literatury popularnej, a następnie naukowej z dziedziny astronomii, jego namiętność udzieliła się matce, prawnikowi z zawodu. Znając 8 języków obcych, przekładała ona synowi niektóre prace z astronomii. Poza tym chłopiec zaczął budować rakiety, osiągające pułap 200—300 metrów. Po roku Robert zgłosił się do obserwatorium astronomicznego akademii nauk z prośbą o wyznaczenie mu jakiegoś zadania. Tak oto jedenastoletni chłopiec przedłożył swe usługi instytucji naukowej i... został poddany niesłychanie twardej próbie. Ponieważ wykazał duże oczytanie, postanowiono sprawdzić jego dojrzałość do skrupulatnych badań. Miał w ciągu roku obserwować pewną gwiazdę o zmiennej jasności i zrobić odpowiedni wykres. Gwiazda ta była dobrze zbadana— o ęzym Robert nie wiedział — dzięki czemu łatwo było skontrolować dokładność obserwacji chłopca. Egzamin wypadł korzystnie i odtąd 12-letni entuzjasta stał się najmłodszym współpracownikiem obserwatorium. Nauczył się prowadzić męczące nocne obserwacje w warunkach

\ 121

1

   J. S. Mili: Autobiografia. "Warszawa 1931: s. 45.

2

   Tamże; s. 51.

3

P. BaTOJiLHHeK: Cepeópucmue oSacaan. „IOhoctl’% 1964, Ns 6.

4

* Rok mniej więcej 1958—59. W przytoczonym artykule brak dokładnych dat. W słowie od redakcji powiedziano tylko, że Witolnijek nie ma jeszcze 17 lat. Nie znając miesiąca urodzenia wolno przypuszczać, że urodził się w roku 1948,