P1190122

Rozdział V

TEORIA CZŁOWIEKA (ANTROPOLOGIA RELIGIJNA)

Religijna teoria człowieka, czyli antropologia religijna, stanowi trzecią podstawową część składową doktryn religijnych. Zanim jednak przejdziemy do szczegółowej prezentacji jej zagadnień, musimy wyjaśnić kilka spraw natury ogólnej. Przede wszystkim kwestia nazwy. W języku polskim przyzwyczailiśmy się jako „antropologię” rozumieć naukę zajmującą się biologiczną stroną człowieka^ł. Należy pamiętać jednak, że takie wąskie rozumienie antropologii nie jest ani powszechne, ani też odwieczne. W czasach starożytnych i średniowiecznych pod wpływem Arystotelesa przez „antropologię” rozumiano naukę o poza-biologicznej: duchowej i moralnej, stronie człowieka. Dopiero rozwój nauk przyrodniczych, datujący się mniej więcej od Odrodzenia, w szczególności zaś od ukształtowania się nauki o anatomii ludzkiej (wiek XVII—XVIII), powoduje przesunięcie się punktu ciężkości na „zoologiczne” rozumienie antropologii *. Do dziś jednak w krajach anglosaskich anthropology oznacza dużo więcej niż nasza antropologia — rozumie się bowiem przez nią wielką grupę nauk o człowieku, w skład której wchodzi zarówno nasza antropologia ¹

(nazywana tam physical anthropólogy). Jak i zespół nauk, zwanych cultural lub social anthropology, a więc obejmujących teorię kultury, prehistorię, etnografię itp.^{2 3 4}

Ostatnio mówi się u nas coraz powszechniej o jeszcze jednej antropologii, mianowicie o „antropologii filozoficznej”. Przedmiotem jej byłyby „rozważania filozoficzne, skupione wokół pytań dotyczących miejsca człowieka... jego esencji i egzystencji, stosunku człowieka do wytworów własnych działań, stosunku jednostki do gatunku ludzkiego, społeczeństwa i historii, pojęcia osobowości”⁵. Tego zaś typu rozważania spotykamy w filozofii już od dawna, żaden bowiem z poważniejszych systemów filozoficznych nie mógł przejść obojętnie obok próby odpowiedzi na te pytania, nie mógł nie wypowiedzieć się na temat „istoty człowieka” *.

Problematyki antropologicznej, czyli „teorii człowieka”, nie mogły także pominąć światopoglądy religijne, w związku z czym należy wyodrębnić jeszcze jeden rodzaj antropologii — antropologię religijną. Na przykład twierdzenie religii, że istnieją dwa światy: ziemski, „miejsce pielgrzymki człowieka”, oraz świat pozaziemski, będący „ojczyzną duszy”, czy też twierdzenie o immanentnej „grzeszności” człowieka — wszystko to są typowe tezy antropologiczne. Religia ma więc własną koncepcję człowieka, różną od kon-

1

* zob. K. Moszyński: Crtoielefc. Wstęp do etaopro/ii usutrMtf

2

etnologii, Wrocław 1958. i. 41 1 nast., ora* K. Judenko: Aailpta

3

nunntuo • nauki antropologiczne, „Euhemer. Przegląd Heligioenaw esy". Warszawa 1960, s. *—11.

4

s Zob. hasto „antropologia filozoficzna" w Whikls) ZncpklopedU Powroeiinoj, wyd. pwo, Warszawa isss. t. i. *. M.

5

s spoSrńd bardziej znanych współczesnych antropologii filozoficznych nalały (u wymtantt agzystcncJełłstyran * 1 marksistowska', attaej o nich zob. A. Schaff: PUoroftm rstaiststm. Maihatias a egzystencja-firm. Warszawa IMł.