IMG97

122

Andrzej P. Kowalski

czesne doświadczenie obiektów kulturowych osnute jest na nowożytnoeuropejskim sposobie konceptualizacji wszelkich zjawisk. Z tego względu poprawne technicznie odtworzenie wytwórczości garncarskiej nie przewiduje wspomnianego „pytania o zdanie” podmiotów danej kultury. Rekonstrukcje takie z konieczności muszą zagubić sensy, których nie jest w stanie uchwycić współczesne, właśnie technologicznie wyczulone nastawienie kulturowe. Trudno więc powiedzieć, co w sensie kulturoznawczym jest efektem tego typu eksperymentalnych poszukiwań.

Podbudowane przyrodoznawczo analizy archeologiczne, triumfujące szczególnie na polu badań nad pewnymi aspektami dawnych technologii, okazują się bezbronne wobec wyzwań rekonstrukcji ujawniającej specyficzne dla danej kultury znaczenia odtwarzanych procesów. Chociaż nie będziemy w stanie zrekonstruować (w sensie pozytywnym) elementów tworzących specyfikę minionego doświadczenia kulturowego, to wystarczy nam świadomość faktu, że było to doświadczenie w znacznej mierze odmienne od naszego. W stwierdzeniu tym zawiera się credo postulowanego dyskursu uzyskiwania wiedzy o minionej kulturze. Możemy go określić mianem dyskursu „negatywistycznego” lub interpretacją „nie wprost”.

Powstaje jednak pytanie, w jaki sposób uzyskiwać wiedzę, choćby „negatywną”, o kontekstach kulturowych obiektów pradziejowych. Dla zilustrowania kilku zagadnień związanych z prahistorią „negatywistyczną” sięgnijmy do przykładu. Zacznijmy od deklaracji, że w próbie uzyskania podmiotowego wglądu w pewien fragment wytwórczości naczyń pradziejowych odwołamy się do etnologicznej tradycji sięgania po materiały lingwistyczne. Dodajmy, iż w większości departamentów antropologicznych, lingwistyka jest uważana za kluczową dziedzinę wiedzy etnologa, a znajomość języków tubylczych jest podstawowym źródłem wiedzy o kategoriach kulturowych badanych społeczeństw (W.J. Burszta 1986). Ignorowanie przez archeologów pokaźnej wiedzy językoznawczej zawierającej sporą dokumentację leksykalną, znakomicie nadającą się do badań kulturoznawczych, jest zaiste zdumiewające. Aby przykłady nasze nie odbiegały od zagadnień archeologicznych, weźmy najpierw pod uwagę nazwę naczynia czara. Słowo to już na gruncie prasłowiańskim ma wiele interesujących wartości semantycznych. Otóż dawne *cara mogło oznaczać nie tylko rodzaj naczynia, ale łączyło się ze znaczeniem ‘czegoś pięknego, zaczarowanego’, itp. W niższej warstwie pradziejów tej nazwy można doszukiwać się rekonstruowanej postaci praindoeuropejskiej *k^werHa. Semantyka tej nazwy niestety nie może satysfakcjonować archeologów, gdyż nie mówi nic o temperaturze wypału naczynia, ani o mierze średnicy, ani też o kątach wychylenia jego brzegów. Dla kulturoznawcy jednak interesująca jest inna informacja utrwalona w tym słowie. Chodzi tu o fakt, że w doświadczeniu dawnych użytkowników tej nazwy tkwił morfem *k^werHi - ‘robić — czarować’. Prawdopodobnie w czasach, kiedy urobiono tę nazwę, a więc gdzieś w okresie neolitu, nie odróżniano w sposób zdecydowany „zwykłej” czynności wykonywania czegoś od „dodatkowego” gestu magicznego towarzyszącego odnośnemu działaniu. Podana tu nazwa jest zresztą kontynuacją starej formacji nostratyckiej **KurA [‘pojemnik pleciony’, pierwotnie zapewne ‘kosz wykonany z węzłów mających szczególną moc’], sięgającej być może paleolitu Eurazji (V. Illić-Svityć 1971: 359).