img913

pansywnego. Idzie tu o skalę całego kraju, zwłaszcza obszarów centralnych, i o zasadniczy kierunek dyfuzji: od gwary do języka ogólnego. Ale istnieją też przykłady, kiedy przewagę uzyskuje gwarowpść, kiedy dyfuzja ma odwrotny kierunek: od języka ogólnego do gwary. Zachodzi ona na tych obszarach, które silnie kultywują swoją odrębność i swój język, jak np. na Górnym Śląsku. Tak czy inaczej dyfuzje te pociągają za soibą znaczną wariantywność we wszystkich płaszczyznach języka. Cechą odmian mieszanych jest niestabilność, płynność cech oraz różny stopień ich nasilenia. Strzałki, jakie wprowadziłem do schematu, sygnalizują różne kierunki ciążenia odmian mieszanych: albo w stronę języka ogólnego, zwłaszcza w ośrodkach miejskich, albo w stronę gwary, szczególnie we wsiach i małych osadach miejskich. Jest rzeczą oczywistą, iż powstawanie odmian mieszanych dokonuje się przez dyfuzję odmian potocznych języka ogólnego z potocznym językiem gwary. Pewną rolę mogą też odgrywać na skutek oddziaływania środków masowego przekazu elementy polszczyzny oficjalnej, w niektórych wypadkach rola ta może być nawet znaczna.

Miejskie języki mieszane (określane w innych pracach terminem „dialekty miejski e^ry ~gwaiy~miejskie’¹) wykazują znaczny rozrost, toteż niektórzy badacze przyznają im status trzeciej odmiany współczesnej polszczyzny. Zdaniem A. Fur,dala istnieje w Polsce 7 zespołów dia-lektalnyoh: warszawski, krakowski, półhócnomałopolski, śląski, poznański, pomorski i północnomazowiecki, do tego dochodzą jeszcze 2 dialekty repatriantów: lwowski i wileński¹. Zespoły te jako dialekty miejskie wyodrębnił A. Furdal głównie na podstawie cech fonetycznych, z których część ma jednak charakter cech zleksykalizowanych oraz regionalnych. Sprawa nie jest tak klarowna, jak sądzi A. Furdal. Na przykład, jeśli idzie o gwarę warszawską to — jak pisze H. Kurkowska — ,,nie zdołaliśmy dotychczas ściśle określić jej użytkowników ani wyczerpująco opisać jej stosunku do dialektu mazowieckiego i do potocznej polszczyzny ogólnej”². M. Karaś kwestionował w ogóle zasadność wyodrębnienia gwar miejskich, pisząc: „rozpatrując zagadnienie od strony lingwistycznej nie maj dujemy dostatecznych przesłanek i dowodów dla wyodrębnienia gwary miejskiej jako specyficznego fenomenu językowego”³. K. Dejna, wychodząc z założenia, iż język = langue, pojęcie

29

1

A. Furdal: Klasyfikacja odmian współczesnego języka polskiego. Wrocław 1973, s. 21—22.

2

⁸ H. Kurkowska: O języku Warszawy. W: Współczesna polszczyzna. Red H. Kurkowska. Warszawa 1981, s. 175—176.

3

M. Karaś: Jak jest z tymi gwarami miejskimi czy też miastowymi? W: Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań. Red. W. Lubaś. Katowice 1976, s. 30.