img917

chować gwarę lub cechy izolowane gwary macierzystej, ale ma ona już charakter idiolektalny, będąc głównie (jeśli nie wyłącznie) językiem ludzi starszego pokolenia;

— przypadek trze c i (np. typowe miasta śląskie czy kaszubskie): język ogólny i gwara współistnieją ze sobą, tworząc dwujęzyczny obszar językowy (por. rys. 11).

Bys. 11. Współistnienie języka ogólnego i gwary (dwujęzyczny obszar językowy)

W tym wypadku gwara .występuje we względnie czystej postaci i zachowuje status języka, którym się posługują wszystkie środowiska społeczne. Obejmuje ona obszar całego miasta i funkcjonuje jako język „własny”, przede wszystkim w kontaktach indywidualnych, familiarnych, koleżeńskich, a także i lokalnych. Mimo tych czy innych domieszek miejskich (przeważnie leksykalnych) jest to gwara ludowa o zasięgu regionałnyim . (można powiedzieć — gwara regionalna, wiejska i miejska). Język ogólny występuje jako język urzędowy, w szkole (na lekcjach), w teatrze i innych instytucjach, wśród inteligencji nieautochtonicznej lub młodej; z podobnym układem można się też zetknąć i w innych miastach polskich, np. w Zakopanem, Nowym Targu, z tym że gwarą lokalną posługuje się tylko część ludności. Można powiedzieć ogólnie, iż gwara zachowuje się dobrze w tych regionach kraju, które kultywują własny obyczaj, folklor, poczucie odrębności, przywiązanie do tradycji;

—    przypadek czwarty (np. Katowice): obszar dwujęzyczny (jak w przypadku trzecim), ale stanowiący od dawna teren ścierania się dwu względnie uprawnionych języków i wytwarzania się odmian mieszanych (w ujęciu innych badaczy — typowych dialektów miejskich).

Typowym dla tych miast procesem jest interferencja językowa z towarzyszącymi jej zjawiskami hiperpoprawności, wariancji, leksyka Lizaeji cech systemowych, obejmująca obszar całego miasta i różne, niekoniecznie tylko robotnicze warstwy społeczne (por. rys. 12);

—    przypadek piąty (niektóre miasta wielkoprzemysłowe, śeią-^ gające ludność różnojęzyczną, jak w przypadku drugim, ale mają-

jące swoją własną gwarę, jak w przypadku trzecim).

33

1 Typologia odmian językowych