IMG493 (4)

92 (De)Konstrukcje kobiecości

kobiet, stosunki między płciami opierać się zaś będą na równości. Widoczne jest w tym podejściu przekonanie, że to raczej państwo, a nie mężczyzna, opresjonuje kobietę, a kiedy pomiędzy nimi zapanuje równość ekonomiczna, nie będzie już żadnych podstaw do dyskryminacji kobiet.

Zarazem w ramach samego nurtu pojawia się sugestia, że ów płciowy podział pracy nie jest jedynie produktem stosunków społecznych. Z przywoływanego już fragmentu wynika, że zarówno Marks, jak i Engels, traktując opresję kobiet jako formę podporządkowania wynikającą z klasowego podziału społeczeństwa, jednocześnie stwierdzali, że „każde społeczeństwo jest charakteryzowane przez płciowy podział pracy wynikający z podziału pracy w akcie seksualnym [podkreślenie - J. M.]” (za: Jaggar 1983, 63). To sugerowałoby, że ów podział ma jednak podłoże biologiczne i że sytuacja kobiet nie zmieni się po upadku kapitalizmu. Na tym przykładzie Jaggar analizuje niekonsekwencje w widzeniu kobiecej natury przez feminizm marksistowski. Z jednej strony, podobnie jak w feminizmie liberalnym, różnice między kobietą a mężczyzną uznaje się za produkt relacji społecznych, dyskryminację kobiet zaś nie za konsekwencję biologii, ale klasowych podziałów. Z drugiej strony uznając, że płciowy podział pracy stanowi konsekwencję różnic w akcie seksualnym, sugeruje się, że pozostanie on niezmienny, niezależnie od zmian w strukturze społecznej. Według Jaggar ów brak przekonującego wyjaśnienia, dlaczego kobiety wykonują pracę w domu oraz skąd wziął się płciowy podział pracy, potwierdza jedynie powszechną krytykę, że „marksistowskie kategorie są ślepe na płeć” (Heidi Hartmann).

Sprowadzenie opresji kobiet do natury kobiecej pracy oznacza ignorowanie innych aspektów ich podporządkowania, przemilczanie doświadczeń związanych z innymi sferami żyda, w których ta opresja również jest obecna. Jak widzieliśmy, feminizm marksistowski ma trudności ze zdefiniowaniem grupy odniesienia. Traktuje kobiety albo jako część klasy robotniczej, albo jako część klasy kobiet, często nie zauważając

nakładania się tych kategorii, czy też podwójności opresji wynikającej z owego nakładania, na przykład podwójnych obowiązków kobiet, które mimo pracy zawodowej dalej wykonują większość obowiązków w domu. Przyjęcie kategorii klasy za „klucz otwierający sekrety każdej dominacji” (Jaggar) oznacza często bagatelizowanie skali opresji kobiet ze względu na płeć, kolor skóry i orientację seksualną oraz problemów związanych z tymi aspektami życia. Widzenie opresji kobiet przez pryzmat szerszego konfliktu klas oznacza ignorowanie specyfiki tej opresji, lekceważenie problemów i brak poszukiwania środków zaradczych. Dyskryminacja kobiet w takim ujęciu jest jedynie nikłym odbiciem prawdziwego konfliktu - walki klas. Również koncepcja kobiet jako klasy, której podstawę miałyby stanowić wspólne doświadczenia wynikające z natury ich pracy, nie bierze pod uwagę ewentualnych różnic (klasowych czy rasowych) w doświadczaniu tej pracy, jak też podobieństw niesprowadzających się do faktu wykluczenia ze sfery produkcji.

Krytyka feminizmu marksistowskiego

Wiele twierdzeń tego nurtu zanegowała sama praktyka społeczna. Kategoryczne założenie Engelsa, że „pierwszym warunkiem, by wyzwolić żonę, jest włączenie całej płci kobiecej do sfery publicznej”, okazało się mrzonką w zetknięciu z sytuacją kobiet w krajach socjalistycznych. Praktyka społeczna pokazała, że opresja kobiet nie tylko nie zakończyła się wraz z upadkiem kapitalizmu, ale co gorsza kobiety cierpią z powodu podwójnych obowiązków oraz nadużyć seksualnych w rodzinie i poza nią. Jak pisze Eli Zaretsky, „rewolucja poprzez ekonomiczny rozwój pozostawiła nietkniętą większą część opresji kobiet. Psychospołeczne dziedzictwo męskiej supremacji nie zostało prawie w ogóle przezwyciężone poprzez wejście kobiet do przemysłu, podczas gdy wzmocnienie roli rodziny sprzyjało wskrzeszeniu tradycyjnych patriar-chalnych wartości, takich jak celebracja macierzyństwa” (za: