IMGP45 (5)

riałnych warunków bytowania i zachowania ciągłości kultury duchowej, lojalności wobec ustroju, żywotności instytucji, udziału w dążeniach do potęgi i wewnętrznego rozwoju grupy.

Potrzeby te wyznaczają główne zadania wychowawcze, treść ich jednak zmienia się zależnie od tego, jaka grupa uzyskała przewagę. Społeczeństwo rozpatruje bowiem Znaniecki nie jako jednolity organizm, ale jako kompleks krzyżujących się ze sobą grup, z których jedna stała się dominująca i uzyskała władzę. Ród, plemię, naród, państwo, kościół, grupa zawodowa były w różnych czasach i miejscach uprzywilejowane, były grupami dominującymi, wychowanie młodzieży dostosowywało się zatem do ich potrzeb i wymagań.

Sam autor rzadko używa terminu „społeczeństwo wychowujące", nadając mu charakter uniwersalny i zajmuje się raczej konfliktami międzygrupowymi oraz różnicami potrzeb i ich związkiem z wychowaniem.

Zarysowując (kierunek rozwoju społecznego, zwraca on uwagę na likwidację antagonizmów społecznych i rozwijanie twórczej współpracy między grupami. Nie jest to łatwe, gdyż wymaga zasadniczego przekształcenia struktury grup, prowadzącego do przezwyciężania egoizm ów grupowych i .wychowania ludzi, którzy dążą do wspólnego dobra, służącego wszystkim grupom.

Mogą tego dokonać tylko „twórcy uspołecznieni” i dlatego główne zadania wychowania Znaniecki określa następująco: po pierwsze należy zastąpić bierny i czynny antagonizm grupowy dążeniem do łączności z innymi grupami i działaniem dla ich dobra, po drugie (co było już cytowane w innym miejscu) należy: obudzić, rozwinąć i utrwalić w każdej jednostce ten zarodek twórczych uzdolnień, który ona ze sobą przynosi, a zarazem nauczyć każdą jednostkę, aby swe dążności twórcze wyrażała w solidarnej współpracy z in-

„«ni w celu realizacji wspólnych ideałów. Autor koń-pierwszy    socjologii wychowania słowami:

W sferze prawdziwej twórczości nie ma miejsca na antagonizmy społeczne i odwrotnie, wszelka próba usunięcia antagonizmów społecznych wyprowadza w sferę twórczości zbiorowej”.

Jest to wizja przyszłości idąca w tym samym kierunku co radziecka koncepcja społeczeństwa „współtwórców”, tak samo podkreśla znaczenie postawy twórczej i umiejętności współżycia i współdziałania, o której była już mowa.

Na koncepcji Znanieckiego (1973) opierał się polski Raport o stanie oświaty charakteryzując rzeczywisty stan wychowującego społeczeństwa i kreśląc propozycję .przyszłych reform. Szczepański (1971) w swoich refleksjach <nad oświatą stwierdza, że społeczeństwo •musi być wychowujące z samej natury rzeczy, z prostej konieczności stworzenia sobie możliwości istnienia i rozwoju, podkreślał on zwłaszcza rolę wszystkich instytucji, które są istotną częścią tego społeczeństwa. Wynikało to już z jego rozważań nad zmianami osobowości w procesie powstawania społeczeństwa socjalistycznego, o czym wspominałam.

System oświaty, jego zdaniem, to układ tych wszystkich źródeł i kanałów, którymi dociera do obywateli wiedza naukowa, treści ideologiczne, wartości i wzory postępowania. Lista tych „źródeł i (kanałów” jest bogata, trzeba na nią bowiem wpisać: rodzinę, szkolnictwo, organizacje młodzieżowe, zakłady pracy, środki masowego przekazu, instytucje upowszechniania wiedzy naukowej, instytucje upowszechniania kultury, teatry, kina, muzea, sport i turystykę, instytucje wymiaru sprawiedliwości oraz wszystkie te instytucje, które regulują sprawy obywateli i zaspokajają ich potrzeby. Składają się one na złożony system oświaty

229