konspekt (2)

wszechobejmującą zmienność świata oraz występowanie przeciwieństw. Kształtowanie się przyrody polegało na utracie nieokreśloności, a powstanie tzw. żywiołów było interpretowane jako wyodrębnianie się i konkretyzowanie przeciwieństw.

r

Inną, znakomitą ilustracją poziomu myślenia filozoficznego w tamtych czasach jest spuścizna Heraklita z Efezu. Podobnie jak wcześniejsi filozofowie pytał on o zasadę, ale w odpowiedzi wskazywał na ogień. Świat istnieje odwiecznie jako ogień w różnych fazach nieustających zmian. To właśnie zmienność Heraklit uznawał za zasadniczą właściwość świata: „wszystko płynie”. Ogień zmienia się w powietrze, powietrze w wodę, a ona w ziemię i następuje ruch powrotny. Przyroda jest ciągłym rodzeniem się i ciągłą śmiercią. W rzeczach zawarte są przeciwieństwa, których ścieranie się powoduje zachodzenie zmian. Własności rzeczy są względne, a przejścia mają charakter ciągły. W przyrodzie nie ma nic trwałego; precyzyjnie ujmując nie ma bytu, jest tylko stawanie się. Zasada świata charakteryzuje się koniecznością i rozumnością, bo skoro człowiekiem rządzi rozum, to rządzi on również całością wszechświata, którego elementami są ludzie. Rozum świata (logos) powoduje, że przeciwieństwa tkwiące w świecie łączą się w harmonijną całość. Doniosłość spuścizny filozoficznej Heraklita uwidocznia problem identyczności przedmiotów zmieniających się w czasie, a w szczególności problem tożsamości człowieka.

W tym samym mniej więcej czasie (tj. VI-V w. pne.) radykalnie przeciwstawną koncepcję sformułował Parmenides z Elei. Parmenides nie kwestionował heraklitejskiej charakterystyki przyrody, ale zmiennych i zawierających przeciwieństwa zjawisk nie uznawał za byt. Heraklit słusznie zauważał iż przyroda staje się a nie jest, tymczasem byt jest niezmienny. To co zmienne może przestać być, a więc nie jest bytem. Na pytanie, co istnieje odpowiadał tautologią: istnieje to co jest, a więc byt, a niebytu nie ma. Wywiedzione a priori pojęcie bytu znane jako ontologiczna zasada tożsamości, pozwoliło Parmenidesowi na dedukcyjne określenie własności bytu. Byt jest wieczny tzn. nie ma początku ani końca, bo przecież nie mógłby powstać z niebytu, ani w niebyt się zamienić. Byt jest ciągły, bo przerwa w bycie była by niebytem. Byt jest niezmienny, bo mógłby się zmienić tylko w niebyt. Byt jest niepodzielny, bo części nie będąc bytem musiały by być niebytem. A zatem byt jest stały i jeden.

Teoria Heraklita wyprowadzała skrajne wnioski z doświadczenia, natomiast Parmenides wyciągnął najbardziej radykalne wnioski na drodze rozumowej analizy pojęcia bytu. Parmenides był pierwszym filozofem, który uważał poznanie zmysłowe za niewiarygodne i w jego miejsce zastosował rozumowanie dedukcyjne, wywodząc całą wiedzę z założonych a priori przesłanek ogólnych. Ufając wyłącznie dedukcji operującej na pojęciach stworzył filozoficzny precedens lekceważenia faktów. Parmenides pierwszy postawił problem relacji pomiędzy podmiotem i przedmiotem poznania twierdząc, że tylko to co istnieje realnie (byt) może być przedmiotem wiedzy prawdziwej, natomiast czym innym jest mniemanie dotyczące rzeczy stających się. Omówione poglądy (mimo że nie obejmują bardzo ważnych myślicieli, np. pitagorejczyków, którzy twierdzili że świat ma naturę matematyczną i dlatego wiedza polega na uchwyceniu stosunków ilościowych) świadczą, że tak zwana filozofia presokratyczna przygotowała solidne podstawy dla powstania filozofii ateńskiej.

Sokrates (469 - 399 r. pne.) Obywatel Aten. Syn rzeźbiarza i położnej. W młodości bliski był sofistom, później ich zwalczał za relatywizm oraz pobieranie opłat za nauczanie. Działalność filozoficzna absorbowała go tak bardzo, że nie dbał o pozostałe sprawy. Bogactwo i władza nie interesowały go, żył bardzo skromnie. Uprawiał antropologię filozoficzną a szczególnie interesowała go kwestia realizacji przez człowieka wartości moralnych. Wprowadził filozoficzne pojęcie duszy, jako siedliska moralności i rozumności człowieka. Dyskutował z ludźmi aby zdobyć wiedzę

3