0070

Systemy polityczne współczesnego świata

centrum wobec wspólnoty. Kształtuje się więc w efekcie patronaż oparty na schemacie: centrum - wspólnota lokalna, o czym wspominają autorzy książki Politics and Society in Contemporary Africa, opublikowanej w 1999 r. Partie opozycyjne mogą podjąć próby osłabienia tego związku, np. poprzez kreowanie nowego „opiekuna” wspólnoty lokalnej. Ten rodzaj patronażu może opierać się na związkach typu wyborczego i raczej nabiera charakteru partnerskiego.

Po drugie, wymiana typu klientelistycznego może przybrać charakter administracyjny (biurokratyczny), zwłaszcza w tych krajach, w których funkcjonuje wyjątkowo słaby system partyjny, a partie polityczne tradycyjnie utraciły pozycję „agenta" zmiany politycznej na rzecz struktur biurokratycznych. Przykładami mogą być Kenia, Malawi, Gabon czy Uganda. Z reguły ten typ klientelizmu politycznego opiera się na zależnościach hierarchicznych, a centrum dąży do kontrolowania poszczególnych poziomów organizacyjnych administracji poprzez wykorzystanie mechanizmów zależności służbowej. Relacje między patronem a klientem przybierają charakter układu wertykalnego, a ten pierwszy z reguły reprezentuje interesy wyżej usytuowanych mocodawców, np. w zakresie rekrutacji i selekcji pracowników.

Po trzecie, organizacja ogniwa klientelistycznego przez partie polityczne może zostać oparta, jak już wspomnieliśmy, na tzw. bazie solidarności grupowej (etnicznej, religijnej czy rasowej). W oczywisty sposób strategia ta ujawnia się w społeczeństwach sfragmentaryzowanych, gdzie istnieją różnorodne tożsamości kulturowe ewentualnie istnieje jedna, dominująca. Tak jest np. w RPA, Sudanie czy Rwandzie.

Po czwarte, powiązania klientelistyczne mogą zostać ukształtowane podczas kreowania przez liderów, często charyzmatycznych, populistycznego typu polityki. Stare układy typu klientelistycznego zostają zastąpione przez nowe, w których centralną rolę zaczyna odgrywać przywiązanie do konkretnego lidera politycznego i oferowanej przez niego polityki. Przykładem może być polityka prowadzona przez prezydenta Jerry Rawlingsa w Ghanie czy Daniela arap Moi w Kenii. Obaj wykorzystują spersonalizowane organizacje typu partyjnego - odpowiednio Narodowy Demokratyczny Kongres (NDC) oraz Kenijską Afrykańską Unię Narodową (KANU) -jako ciała pośredniczące w procesie dystrybucji dóbr politycznych. Dodatkowo, w obu przypadkach bardzo ważną rolę w procesie kreowania układu klientelistycznego odgrywają tożsamości etniczne, o czym może świadczyć np. fakt, iż w wyborach w latach 90. została silnie zaznaczona rola cenzusu etnicznego jako motywu podjęcia decyzji wyborczej.

Po piąte, w niektórych krajach związki o charakterze klientelistycznym mogą wynikać z faktu prawie że całkowitego upadku instytucji państwa (np. w Liberii czy Czadzie). Wówczas obywatele czy nawet całe grupy społeczne szukają oparcia w oso-