51580

łatwo demaskować nieuzasadnione pretensje papieży oraz zrozumieć procesy kształtowania się moralności ludzkiej.

•    W początkowym okresie bardzo cenił język niemiecki, przetłumaczył nań Biblię i ułożył w tym języku wiele pieśni religijnych, chcąc w ten sposób udostępnić je szerokim, niewykształconym masom zwolenników. Polecał też uczyć się niemieckiego we wszystkich szkołach na równi z łaciną i greką Po wojnie chłopskiej, obawiając się udostępnienia wiedzy masom ludowym, zaczął zabraniać nauczania w szkołacłi języka niemieckiego, namawiał do zamykania szkół dla ludu. które od XIV w. uczyły czytania i pisania w języku ojczystym.

•    W pierwszych latach działalności zalecał każdemu wyznawcy czytać osobiście Biblię i w^r ten sposób zdobywać wiedzę religijną. Natomiast po wojnach clilopskich twierdził, że Biblię można dawać do czytania jedynie uczniom najwyższych klas szkoły średniej. Wiedzę zaś religijną ludu należało ogr aniczyć do pamięciowego opanowania małego katechizmu, który sam opracował. Początkowo podkreślał, że powinno się zapewnić wykształcenie każdemu dziecku; później dowodził, że należy się to tylko najzdolniejszym chłopcom, przeznaczonym do pracy na stanowiskach państwowych i kościelnych. Natomiast wychowanie ogółu młodzieży ograniczył do poznania elementarnych prawd religijnych z krótkiego katechizmu. W okresie wojny cliłopskiej doszedł do wniosku, że masy ludowe nie są w stanie poznać tajemnic religijnych. Oddając całe wychowanie młodzieży ludowej w ręce pastorów chciał, by synowie cliłopów' i rzemieślników pogodzili się z ciężkimi warunkami życia ekonomicznego i społecznego jako z nieuniknioną koniecznością. Lud nie był też zdolny w^r pojęciu Lutra do szlachetnych dążeń i uczuć. Dlatego polecał wpajać ludowi przede wszystkim posłuszeństwo, pokorę, wierność i życzliwość panom.

•    Nauczanie w niemieckich szkołach luterańskich dzieci chłopów i rzemieślników czytania oraz pisania zaczęło się rozpowszechniać dopiero w drugiej połowie XVI wieku, po śmierci Lutra. Główną zasługę w tej dziedzinie należy przyznać księstwu Wittenberskiemu. które w 1559 r. wydało zarządzenie o obowiązku zakładania i prowadzenia przy każdej parafii szkółek. Miały one uczyć dzieci cliłopów oraz drobnych mieszczan czytania, pisania, rachunków i śpiewu kościelnego. Nadzór nad szkołą sprawował pastor, nauka katechizmu była w niej przymusowa i jeżeli rodzice nie posyłali na nią swych dzieci, podlegali karze. Nauczycielami byli najczęściej krawcy, stolarze i szewcy. Obok nauczania pełnili oni funkcje kościelnego i zakrystiana: musieli zamiatać kościół, otwierać go i zamykać, zapalać i gasić świece, dzwonić, prowadzić chór kościelny i pomagać przy różnych obrzędach.

2. Działalność Filipa Mełanchtoiia (1497 - 1560)

•    Do odbudowy szkolnictwa średniego w Niemczech przyczynił się Filip Melanchton. jeden z najwybitniejszy cli uczonych i najbliższych współpracowników Lutra. Ten ..wychowawca Niemiec", uważany przez niektórych za drugiego po Erazmie przedstawiciela ówczesnej nauki, ulegał przez całe życie jego poglądom oraz Kwinty liana i Cycerona. Był głęboko przywiązany do starożytnej kultury klasycznej i przez całe życie starał się stworzyć dla mej w Niemczech trwałe warunki rozwoju.

•    Wiedza szkolna, według jego poglądów, polegała z jednej strony na poznaniu słów i izeczy. z diugiej zaś na umiejętności jasnego przedstawiania własnych myśli. Kto chce czeipać ze źródeł klasyczne kultury, musi ją przede wszystkim rozumieć, a do tego potrzebna jest dokładna znajomość gramatyki. Do jej biegłego opanowania konieczna jest lektura starannie dobranych, ale niezbyt licznych klasyków. Zdobyte przez lekturę wiadomości uczeń powinien umieć zreferować ustnie i pisemnie, pizy czym wzorem w wypowiadaniu myśli powinien być dlań Cycero. wobec którego Melanchton był całkowicie bezkrytyczny. Oparta na wzorach cycerońskich nauka wymowy stanowiła w^r jego pojęciu ostateczny cel nauczania

•    Program Melanclitona, godzący wiedzę starożytną z nauką Lutra, stał się w tych warunkach doskonałym wyjściem z sytuacji grożącej Niemcom całkowitą ciemnotą. Ażeby zapobiec szerzeniu się jej. Melanchton napisał w^r 1528r. dla Saksonii ordynację szkolną, aprobowaną przez Lutra, którą potem naśladowały wszystkie miasta i państwa objęte ruchem luterańskiin.

•    Ponieważ głównym zadaniem szkoły było przygotowanie chłopców do pełnienia różnorodnych urzędów państwowych oraz obowiązków' pastorów’, ciężar jej utrzymania