63 (164)

znacznym stopniu proces kształtowania się deskryptywnych i ewalua-tywnych struktur obrazu świata zawodowego, jaki stanie się jego udziałem (Piorunek, 1996, s. 40). Odwołując się zaś do klasycznych już dziś rozwojowych teorii wyboru zawodu (Biihler, Ginzberg, Super), zauważyć musimy, że proces kształtowania się zawodowych preferencji i dalszego czynnego uczestnictwa w rynku pracy przebiega w serii życiowych etapów wzrostu, poszukiwania (badania, rozpoznawania), ustalania (rozstrzygania - decydowania, umiejscawiania się, dostosowywania), utrzymywania (zachowania status quo) oraz schyłku (podupadania, wycofywania się), z których każdy ma znaczenie dla ostatecznego kształtu zawodowej drogi człowieka (por. Osipow, 1973, Zielińska, 1985). Subiektywna rzeczywistość w dalszym biegu życia nie powstaje ex nihilo, tworzona jest w oparciu o obraz świata społeczno-zawodowego już istniejącego, stąd można przypuszczać, że wczesne struktury informacji o świecie zawodowym naznaczają późniejsze segmenty eksploracji poznawczych rzeczywistości zawodowej. Poznanie świata zawodowego jest w istocie wybiórcze, segmentowe, tym lepsze, im bardziej związane z własnymi bezpośrednimi doświadczeniami i funkcjonowaniem osób bliskich. Być może zatem korzenie tych silniej i słabiej poznawanych segmentów rzeczywistości zawodowej, korzenie negatywnej i pozytywnej jej ewaluacji tkwią w pierwszych strukturach poznania z czasu dzieciństwa. Środowiskowo determinowane stereotypy myślenia o świecie zawodowym mogą rzutować np. na późniejsze zawodowe decyzje adolescentów (por. Piorunek, 1996).

W stadium rośnięcia (terminologia Supera - por. np. Osipow, 1973)²¹, a zwłaszcza w tzw. okresie fantazji (do około 10. roku życia) dziecko percypuje otaczającą rzeczywistość zawodową poprzez pryzmat selektywnych struktur poznawczo-działaniowych swoich najbliższych. W bliskich kręgach rodzinnych, rówieśniczych, w relacjach z podmiotami środowiska lokalnego dziecko ma okazję obserwować i pośrednio uczestniczyć w różnych typach aktywności zawodowej dorosłych. Informacje o świecie pracy czerpie z literatury i mediów, znajduje je także w ramach ofert edukacyjnych serwowanych w przedszkolu i szkole. Wreszcie w toku swobodnej zabawy wypełniającej zwłaszcza etap przedszkolny

•^:i Szerzej na temat koncepcji rozwoju zawodowego, ze szczególnym uwzględnieniem °tapu dzieciństwa, piszę w: Dziecko w relacjach ze światem zawodowym, Poznań 1996. ^ książce tej znaleźć można także szczegółowe relacje z badań prowadzonych przeze mnie " grupach dzieci sześcio- i dziesięcioletnich (tj. w grupach wiekowych obejmujących początkową i końcową fazę Superowskiego stadium fantazji w rozwoju zawodowym). Głów-ⁿym celem wspomnianych badań było ujawnienie deskryptywnego i ewaluatywnego obra-⁷¹¹ świata zawodowego tworzonego przez dzieci oraz przyjrzenie się ich najwcześniejszym żarzeniowym projekcjom zawodowym.

63