PICT2498

R>c. 38. Rozwój teras rzecznych »| W. Davisa

Najczęstszymi przyęzyiiarni wzmożenia się akumulacji rzecznej są:

•    podniesienie się poziomu podstawy erozyjnej (wskutek podniesienia się poziomu morza lub jeziora, podparcia rzeki przez lodowiec, osuwisko).

•    zmiana klimatu polegająca na znacznym obniżeniu się poziomu opadów.

Oo najczęstszych powodów wzmożenia się erozji rzecznej (zwłaszcza wgłębnej) należą.

•    ruchy tektoniczne wypiętrzające    ,

•    obniżenie się poziomu bazy erozyjnej    . p;j> kfóvq-ęWj-"

•    zwiększenie się ilości opadów

Podniesienie się poziomu morza zmusza rzekę do intensywnego podwyższenia swego łożyska przez akumulację, i na odwrót, przez obniżenie podstawy zwiększa się spadek a wtedy rzeka wcina się gwałtownie w poprzednio osadzone aluwia rzeczne. Podobnie również podnoszenie się obszaru, po którym płynie rzeka powoduje zwiększenie się spadku i ożywienie procesu rozcinania dna doliny.

Podczas zlodowacenia Polski lądolód skandynawski zagradzał odpływ wód ku północy, skutkiem czego na niżu spływały one szerokimi pradolinami w kierunku na NW ku Morzu Północnemu. Po ustąpieniu lądolodu rzeki torowały sobie krótszą drogę na N ku Bałtykowi tworząc wskutek ożywienia erozji terasy wydęte w osadach lodowcowych. Zmiany poziomu wód Bałtyku w okresie polodowcowym przyczyniły się z kolei do wzmożenia akumulacji a następnie erozji rzecznej skutkiem czego powstały terasy osadowe.

Podobnie było w terenach górskich. W okresie najstarszego zlodowacenia płejstoceńskiego. zwanego krakowskim, kiedy lądolód skandynawski oparł się o pogórze Karpat (i Sudetów) • nastąpiło zatamowanie odpływu rzek spływających z gór w kierunku N. które wzmogły akumulaqę postępującą w górę dolin. Znaczna część materiału dostarczana była do koryt rzecznych z niszczenia stoków przez wietrzenie i denudację (klimat zimny). Fragmenty tego zasypania dolin karpackich (żwiry) znajdują się obecnie np. w dolinie Dunajca na wysokości do 90 m ponad obecne dno doliny. Po ustąpieniu lądolodu zlodowacenia krakowskiego w okresie interglacjalnym (międzylodowcowym, o klimacie umiarkowanym wilgotnym) rzeki rozcięły i wyprzątnęły znaczną część uprzednio nagromadzonego materiału - tworząc terasy. Kolgne zlodowacenia: środkowopoiskie i bałtyckie pozostawiły po sobie powierzchnie terasowe, których wysokości w dolinie Dunajca wynoszą odpowiednio ok. 40 m i ok. 10 m ponad obecne dno.

Rycina 39 ilustruje typowy układ teras w dolinach karpackich z charakterystycznym, stopniowym zmniejszaniem się szerokości ich dna w kolejnych etapach rozwoju.

Ryc. 39. Schematyczny przekrój poprzeczny doliny karpackiej:

1    - terasa o pokrywie ze zlod. krakowskiego,

2    - terasa o pokrywie 2c zlod. środkowopolskiego,

3    - terasa o pokrywie ze zlod. bałtyckiego,

4    - terasy w osadach boloceńskkh,

c. s - cokół skalny

Z przebiegu teras można wnosić o charakterze i rozmiarach ruchów wypiętrzających (górotwórczych). System tera^ równoległych względem siebie o jednakowej wysokości ponad dno doliny świadczy o braku oddziaływania sił wewnętrznych lub o równomiernym wypiętrzaniu obszaru dorzecza, zbieżność teras natomiast - o silniejszym wypiętrzaniu obszaru górnego lub dolnego biegu rzeki (ryc. 40).