Pozytywizm leksykon literatury polskiej6

Najbardziej imponujący jest obraz Rzymu ceznrinfir.kleflo dworu, arystokracji, plebsu miejskiego, niewolników Zachowano została wiernie topografia miasta, wystrój architektoniczny - pałace, insule (zabudowania mieszkalne), termy (łaźnie publiczne i prywatne), amfiteatry i cyrki, Forum Romanum (rynek), Kapitol z licznymi świątyniami, cesarski Palatyn, katakumby przy Via Appia itd. Szeroko zaprezentował autor obyczaje Rzymian, opisał ich stroje, potrawy, rozrywki, wprowadzając mnóstwo nazw łacińskich, które współczesnemu czytelnikowi sprawiają niemało kłopotów. Nazwy te jednak wraz z klasycznym tokiem zdaniowym składają się na doskonalą stylizację - imitowanie języka łacińskiego (> język i styl).

Kompozycja powieści oparta jest na wątku romansowo-przygodowym, znanym nam dobrze z Trylogii. Mamy więc „miłość od pierwszego wejrzenia", przy czym ukochana Ligia jest - jak domyślają się czytelnicy córką polskiego władcy (w historiografii polskiej okresu pozytywizmu Ligowie, a właściwie - jak u Tacyta - Lugowie czyli Lugowie uchodzili, niesłusznie zresztą, za Słowian). Następuje, jak zwykle, rozdzielenie zakochanych, ponowne połączenie się i ślub. Na ten schemat nakłada się wątek hagiograficzny, również konwencjonalny, znany dobrze z żywotów świętych męczennic Według tego wzorca dziewczyna piękna, mądra i bogata nakłaniana jest do zamążpójścia za poganina - patrycjusza rzymskiego, nie godzi się jednak na ślub i przyznaje się do wiary chrześcijańskiej, wskutek czego poddana zostaje torturom, którym towarzyszą różne cuda, i ginie śmiercią męczeńską. W podobnej sytuacji znalazła się Ligia, Sienkiewicz jednak zaplanował inne zakończenie: „Ligię pokażę na rogach byka, ale oboje nawróconych połączę, bo trzeba, żeby choć w literaturze było więcej miłosierdzia i szczęścia, niż jest w rzeczywistości”.

Powieść wypełniają - zgodnie z zamierzeniami artystycznymi autora - liczne wspaniałe postacie i zdarzenia. Na plan pierwszy wysuwa się Petroniusz - arbiter eiegantiarum. człowiek wyjątkowo inteligentny i utalentowany (jest autorem Satyrikonu), ówczesny „dekadent" (taki właśnie jego portret stworzył Tacyt), inscenizujący piękną samobójczą śmierć wraz z przytuloną do niego Eunice. Wiele uroku kobiecego, dziewczęcej płochliwości i wrażliwości, a także chęci zdobycia korony męczeńskiej, posiada Ligia. Demomcz-nością przeraża, denerwuje i bawi niesłychanie elokwentny Chilon Chiloni-des, który w końcu ugiął się pod ciężarem własnych podłości i zbrodni (według pomysłu Sienkiewicza to on nasunął cesarzowi myśl o chrześcijanach jako podpalaczach; historycyrzymscy nie są pewni, kto podpalił Rzym, ale są skłonni posądzić o to Nerona). Z „wielkich scen", do których autor przykładał, słusznie zresztą, wielką wagę, gdyż one wywierają największe wrażenie, należy wymienić: uczty Nerona, walki gladiatorów, kazanie Piotra, pożar Rzymu, życie chrześcijan w więzieniu mamertyńskim (wzorowane na autentycznym dzienniku męczennicy Perpetui Wibii), „żywe pochodnie",

I .irł śmierć chrześcijan nn nruiilo cyikown| 1.1<.nie /a śmiercią Chilona, wreszcie Ligię na gr/bioclo tura germańskiego, zabitego przez Ursusa. Powieść zawiera ponadto pięć npllogów, polnych wyrazu: samobójstwo Petroniusza, spotkanie Chrystusa przez Piotra („Ouo vadis, Domine?”), śmierć Pawia i Piotra (błogosławieństwo urbi et orbi"). śmierć Nerona, arkadyjskie życie Ligii i Winicjusza.

•»