PwTiR107

212 Rozdział 8

Najzupełniej wyjątkowo stosunki zobowiązaniowe powstają obecnie z aktów administracyjnych, ale w gospodarce planowej było to bardzo częste. Natomiast zawsze ważnym źródłem zobowiązań były, są i bez wątpienia będą czyny niedozwolone (tzw. delikty). Występują one w razie wyrządzenia poza stosunkiem umownym szkody, za którą ustawa czyni kogoś odpowiedzialnym. Ponadto trzeba zasygnalizować występowanie jeszcze innych zdarzeń prawnych, z którymi szczególne przepisy ustawowe wiążą skutki w postaci powstania zobowiązania (np. tzw. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, czy utrata lub uszkodzenie rzeczy wniesionej przez gościa do hotelu)

8.11. Wzorce umów

Wzorcem umowy są wszelkie jednostronnie przygotowane klauzule umowne stosowane przy zawieraniu umów. Obecnie kodeks cywilny już nie dzieli wzorców umów na normatywne, kwalifikowane i niekwalifikowane, lecz upoważnia każdy podmiot prawa do ustalenia wzorca umowy. W praktyce takie wzorce ustalają przedsiębiorcy świadczący usługi w skali masowej, tworząc ogólne warunki umów, wzory (formularze) umów, czy regulaminy. Szczególne regulacje o charakterze restrykcyjnym zostały wprowadzone dla wzorców stosowanych w obrocie konsumenckim.

Zgodnie z obecnymi ustaleniami kodeksowymi warunkiem mocy wiążącej wzorca umowy jest jego doręczenie drugiej stronie przed zawarciem umowy. Do niedawna wystarczało doręczenie takiego wzorca przy zawarciu, co praktycznie uniemożliwiało zapoznanie się z nim drugiej strony przed zawarciem umowy.

Dodane w 2003 r. przepisy kodeksowe zobowiązały stronę posługującą się wzorcem umowy w postaci elektronicznej do udostępnienia go drugiej stronie przed zawarciem umowy. Powinno to nastąpić w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności. Warto zauważyć, że ustalenie to odnosi się nie tylko do przedsiębiorcy składającego ofertę w postaci elektronicznej, ale do każdego, kto stosuje wzorzec umowy w postaci elektronicznej.

Zamiast doręczenia wzorca umowy niekiedy jest możliwe uproszczone poinformowanie kontrahenta o stosowanym wzorcu. Ustalenia kodeksowe dopuszczają to w sytuacji, gdy posługiwanie się wzorcem w stosunkach danego rodzaju jest zwyczajowo przyjęte, a przy tym druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści (np. dzięki wywieszkom w środku transportowym). Jednakże nie dotyczy to umów zawieranych z udziałem konsumentów'. Wtedy bowiem zasadą jest warunek doręczenia wzorca konsumentowi, co nie dotyczy jedynie umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

Zgodnie z ustaleniami kodeksowymi w razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową. Ustalenia umowne mają więc wtedy pierwszeństwo i w określonym zakresie postanowienia danego wzorca umowy są bezskuteczne. W razie zaś konfliktu między różnymi wzorcami ustalonymi przez przedsiębiorców, którzy zawarli umowę, to w takiej sytuacji strony wiążą jedynie te postanowienia wzorców, które nie są ze sobą sprzeczne. Do zawarcia umowy wtedy w ogóle nie dojdzie, jeśli przedsiębiorca niezwłocznie po otrzymaniu oferty odwołującej się do takiego różniącego się wzorca, odmówi zawarcia umowy nie obejmującej sprzecznych postanowień wzorców.

Kodeks cywilny wymaga, aby każdy wzorzec umowy był sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Ten warunek transparentości (przejrzystości) wzorca dotyczy wszystkich wzorców umów. Jednak tylko w stosunkach z konsumentami ustalenie kodeksowe wprowadza dyrektywę wykładni, nakazującą tłumaczenie postanowień niejednoznacznych wzorca na korzyść konsumenta. W innych wypadkach niezrozumiałe ustalenia wzorca nie wywołują żadnego skutku prawnego i nie wiążą drugiej strony umowy.

Trzeba podkreślić, że wzorzec umowy nie może obejmować niedozwolonych postanowień umownych, nazywanych często klauzulami abuzywnymi. Są to takie ustalenia, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, na co konsument nie ma rzeczywistego wpływu. K.c. przewiduje, że wskazane niedozwolone klauzule nie uzgodnione indywidualnie z konsumentem są bezskuteczne i nie wiążą go. Przykładowy katalog tego rodzaju postanowień jest zawarty w przepisach kodeksowych. Jest to lista tzw. klauzul szarych, co do których istnieje swoiste domniemanie abuzywności, wynikające z doświadczeń praktyki, która wskazuje typowe postanowienia umowne rozkładające w nieproporcjonalny, niesymetryczny sposób ryzyko na strony obrotu cywilnoprawnego. Powołany przepis zawiera regułę interpretacyjną, która pomaga rozwiać wątpliwości co do kwalifikacji określonej klauzuli jako niedozwolonej.

Omawiana lista postanowień niedozwolonych obejmuje aż 23 punkty. W razie wątpliwości powstałych przy analizie konkretnego postanowienia umowy lub ustalenia wzorca umowy, dokonanej na podstawie kodeksowej klauzuli generalnej definiującej pojęcie niedozwolonych postanowień umownych, powinno się uznać za niedozwolone postanowienia umowne m.in. takie, które w szczególności:

•    wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;

•    wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;

•    przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości się zapoznać przed zawarciem umowy;