31267 PwTiR154

306 Rozdział 9

jako jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, żc po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji -bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku.

Występują tutaj trzy stosunki prawne. Punkt wyjścia stanowi stosunek podstawowy łączący wierzyciela z dłużnikiem, powodujący konieczność zabezpieczenia interesów majątkowych wierzyciela. W odniesieniu do działalności organizatorów turystyki i pośredników turystycznych stosunek ten wynika z zawartych przez nich umów o świadczenie usług turystycznych i oznacza konieczność zabezpieczenia interesów majątkowych ich klientów na wypadek niewykonania zobowiązań umownych, a w odniesieniu do organizatorów turystyki - także konieczność zapewnienia pokrycia kosztów powrotu klientów do kraju w razie niewywiązania się danego organizatora turystyki z tego obowiązku. Klienci są w tej sytuacji wierzycielami mającymi roszczenia wobec organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego jako dłużników. Drugi stosunek prawny jest między bankiem - gwarantem a dłużnikiem, który zleca udzielenie gwarancji na rzecz swojego wierzyciela. Ten stosunek prawny jest określany jako stosunek zlecenia udzielenia gwarancji albo stosunek pokrycia. Powstaje on zwykle w wyniku zawarcia umowy zlecenia. Ustawa o usługach turystycznych wyraźnie określa, że jego źródłem jest umowa gwarancji bankowej zawarta z bankiem przez organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego. Trzeci zaś stosunek prawny jest stosunkiem gwarancji i powstaje między bankiem-gwarantem a beneficjentem gwarancji jako rezultat udzielonej gwarancji.

Występują różnice zdań w kwestii, czy gwarancja stanowi jednostronną czynność prawną, czy umowę. Dominuje stanowisko, że mamy tutaj do czynienia z umową gwarancji zawieraną między gwarantem a beneficjentem gwarancji, przy czym przeważa pogląd, że jest to umowa nienazwana. Trudno to zaakceptować w odniesieniu do gwarancji, o których mowa w ustawie o usługach turystycznych. Jak bowiem wtedy wskazać beneficjenta gwarancji, którym są wszyscy przyszli klienci danego organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego. Za takiego beneficjenta uważano także organ zezwalający, którym uprzednio był wojewoda uprawniony do występowania na rzecz klientów w sprawach wypłaty środków pieniężnych z tytułu udzielonej gwarancji, a obecnie uprawnienia w tym zakresie posiada właściwy miejscowo marszałek województwa. Ani jednak przyszli klienci organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego, ani dawniej wojewodowie, a obecnie marszałkowie województw żadnej umowy gwarancji nie zawierają z bankiem-gwarantem. Ustawa o usługach turystycznych nakładając na organizatorów turystyki i pośredników turystycznych obowiązek posiadania gwarancji lub umowy ubezpieczenia przez cały okres prowadzonej działalności, przewiduje, że to ci przedsiębiorcy mają przedstawić dowód w formie umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej albo umowy ubezpieczenia na rzecz klientów. Taka umowa jest więc zawierana przez organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego z bankiem i z tej właśnie umowy klienci jako beneficjenci wyprowadzają swoje uprawnienia. Ta umowa o charakterze nienazwanym jest więc źródłem jednostronnego zobowiązania banku-gwaranta w stosunku do podmiotów uprawnionych, którymi są klienci danego organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego oraz właściwy miejscowo marszałek województwa. Warto podkreślić, żc prawo bankowe w ogóle nie używa określenia „umowa” w odniesieniu do gwarancji bankowej oraz nie normuje wyraźnie ani treści tego typu umowy, ani sposobu jej zawarcia.

Powyższe ustalenia odnoszą się także do udzielania gwarancji ubezpieczeniowej, której uregulowanie ustawowe jest jeszcze bardziej fragmentaryczne. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 2003 r. zalicza zawieranie umów gwarancji ubezpieczeniowych do czynności ubezpieczeniowych. W załączniku do tej ustawy są wyróżnione dwa rodzaje takiej gwarancji: bezpośrednia i pośrednia, zaliczone do działu II ubezpieczeń, obejmującego ubezpieczenia majątkowe oraz inne ubezpieczenia osobowe niż na życie. Na podstawie tych fragmentarycznych regulacji można wysnuć wniosek, że umowa gwarancji ubezpieczeniowej powinna być zaliczona do umów’ nienazwanych, podobnie jak to generalnie uważa się w odniesieniu do umowy gwarancji bankowej. Umowy dotyczące tych dwóch rodzajów gwarancji są zazwyczaj wymieniane wśród tzw. gwarancji koncesyjnych, gdyż mają one na celu zabezpieczenie określonego interesu organu zezwalającego lub koncesyjnego bądź podmiotów reprezentowanych przez ten organ. W przypadku omawianych umów zawieranych przez organizatorów turystyki i pośredników turystycznych chodzi o interesy ich klientów.

Umowa gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej charakteryzuje się tym, że istnienie oraz rozmiar świadczenia gwaranta zależy od przypadku. Występuje wówczas niepewność co do zakresu obowiązków gwaranta, uzależnionych w większym lub mniejszym stopniu od różnych zdarzeń niepewnych. Takim zdarzeniem niepewnym jest w dziedzinie turystyki możliwość niewykonania zobowiązań umownych przez organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego, jak też niewykonanie przez organizatora turystyki obowiązku zapewnienia uczestnikom wycieczki zagranicznej możliwości powrotu do kraju. Toteż omawiana umowa może być zaliczona do umów losowych.

Istotną cechą umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej jest spowodowanie w oznaczonych okolicznościach przysporzenia na rzecz innych osób będących beneficjentami gwarancji. Osobom tym przysługują wówczas roszczenia o zapłatę, których wysokość nie może przekroczyć wskazanej w umowie sumy gwarancyjnej. Taka zapłata stanowi przysporzenie po stronie beneficjenta gwarancji. Omawiana umowa jest więc czynnością prawną przysparzającą.