Scan100 (2)

100 A. Facoetti i wsp.

WSTĘP

Dysleksja lub specyficzne zaburzenia czytania (Specific Reading Dis-abilities, SRD) definiowane są często jako zaburzenia umiejętności czytania i literowania, pomimo odpowiedniego poziomu inteligencji i odpowiednich warunków umożliwiających naukę czytania (American Psychiatrie Association, 1994). Spośród wielu teorii, które próbują wyjaśnić specyficzne zaburzenia czytania, dwie zyskały szczególne zainteresowanie.

Pierwsza z nich przyjmuje, że u podłoża specyficznego zaburzenia czytania i specyficznych zaburzeń językowych {Specific Language Im-pairment, ŚLI) leżą ogólne nieprawidłowości funkcjonowania systemu językowego. W szczególności teoria deficytu fonologicznego zakłada, że nieprawidłowości te dotycząprzetwarzania fonologicznego oraz pamięci (ńp. Goswami, 2000; Ramus, 2003; Snowling, 2000).

Z kolei według drugiej teorii, zaburzenia czytania wynikająz zaburzeń na poziomie sensorycznym (zmysłowym) (np. Stein i Walsh, 1997, dla zaburzeń wzrokowych; Wrightiwsp.,2000, dlazaburzeń słuchowych).

Oczywiście językowe i sensoryczne deficyty niekoniecznie się nawzajem wykluczają. Na takim założeniu opiera się teoria, znana jako wielkokomórkowa teoria dysleksji, która, pomimo jej ogólnego charakteru, jest kontrowersyjna (np;, SkottUń, 2000). Wywodzi się ona od spostrzeżenia, że u wielu dzieci z zaburzeniami czytania występuj ą specyficzne zaburzenia kanału wielkokomórkowego w układzie wzrokowym (np. Stein i Walsh, 1997). Jedna z wersji teorii wielkokomórkowej (teoria multimodalna), nazywana również hipotezą przetwarzania czasowego, sugeruje, że dzieci że specyficznymi zaburzeniami czytania (a także dzieci ze specyficznymi zaburzeniami ję^kowymł) wykazują zaburzenia w przetwarzaniu szybko prezentowanych wzrokowych i słuchowych bodźców (patrz Farmer i Klein, 1995). Co ważniejsze, hipoteza wielkokomórkowa wyraźnie stwierdza, że obserwowane u dzieci ze specyficzny# zaburzeniem czytania deficyty fonologiczńe, wynikają z zaburzeń w układzie wzrokowym i słuchowym, które z kolei prowadzą do zaburzeń językowych.

Jednakże najnowsze badanie funkcji kanału wielkokomórkowego w układzie wzrokowym i słuchowym, przeprowadzone przez Amitaya i współpracowników (2002) (np. detekcjamigania, detekcjaporuszających

Uwaga wzrokowa i słuchowa w dyslcksji 101

się prążków o niskiej częstotliwości przestrzennej, różnicowanie jjpzybkości ruchu, detekcja zgodności kierunku poruszania się kropek) Uyykazało, że „czyste” zaburzenia kanału wielkokomórkowego wystąpiły tylko u sześciu na trzydzieści badanych dorosłych osób ze specyficznymi I,zaburzenia czytania. Ponadto, u badanych stwierdzono również „(...) tjabniżony poziom wykonania zadań wymagających różnicowania , wysokich częstotliwości (nie angażujących kanału wielkokomórkowego) zarówno w przypadku bodźców słuchowych, jak i wzrokowych. pjEastosowane bodźce nie były ani modulowane w czasie, ani też prezentowane przez krótki czas (...)” (Amitay i wsp., 2002, str. 2272), stąd putorzy wyciągnęli wnioski, że osoby z dysleksją wykazują uogólnione paburzenie w przetwarzaniu wzrokowych i słuchowych bodźców, fcp -Aby wytłumaczyć multimodalne (wzrokowe i słuchowe) zaburzenia percepcji występujące u dzieci ze specyficznymi zaburzeniami czytania B specyficznymi zaburzeniami językowymi), Hartley i Moore (2002) Sfcaproponowali hipotezę sprawności przetwarzania. Według nich, w piróżnieniu od hipotezy przetwarzania czasowego, lepiej tłumaczy ona tefekty maskowania, np. zakłócenia sygnału przestrzennego lub czasowego wywołane „bliskim” hałasem (bodźcami zakłócającymi). Sprawność przetwarzania odnosi siędo wszystkich czynników, anie tylko tych Nawiązanych z rozdzielczością przestrzenną czy czasową. W typowych Badaniach prowadzonych w nurcie teorii wielkokomórkowej stosuje się bodźce o różnej częstotliwości przestrzennej (np. szerokie lub wąskie prążki-przyp. red.) lub czasowej (szybko lub wolno następujące po sobie Igr przyp. red.), wywierające wpływ na zdolność detekcji sygnałów wzrokowych i słuchowych na tle szumu (chodzi tu o stosunek sygnału do SSzumu - przyp. red.).

w Sugerujemy, że zdolność skupiania uwagi przestrzennej jest głównym ■eynnikiem wpływającym na sprawność w zakresie przetwarzania ■dbieranych wzrokowych i słuchowych bodźców. Pomimo, że nasze zmysły zalewa ogromna ilość informacji, j esteśmy w stanie koncentrować iłwagę na jednym miejscu w przestrzeni (lub/i przedmiocie) i przetwarzać Wiązane z nim informacje. Głównym percepcyjnym efektem skupiania Uwagi przestrzennej jest ułatwienie powstania w mózgu neuronalnej gęprezentacji bodźca (np. Braun, 2002; Carrasco i McElree, 2001). To wzmocnienie sygnału przejawia się w ograniczeniu interakcji z bodźcami febocznym (flanking stimuli), krótszych czasach reakcji oraz wzroście