SN grudzien 061

liTslitłama

Wykazanie, że mikrofalowe promieniowanie tla ma widmo o kształcie dokładnie opisywanym przez krzywą Plancka, miało usunąć ostatnie wątpliwości co do jego pochodzenia. Jeszcze ważniejszy był problem niejednorodności, bowiem gdyby ich nie wykryto, nie dałoby się w ramach teorii Wielkiego Wybuchu wytłumaczyć pochodzenia galaktyk (ośrodek doskonale jednorodny nie mógłby wytworzyć wyodrębnionych obiektów). FIRAS i DMR znalazły się na pokładzie satelity COBE (Cosmic Background Explorer), który został umieszczony na orbicie wokółziemskiej 18 listopada 1989 roku. Pierwszy sukces przyszedł już po dziewięciu minutach prac FIRAS-a: otrzymane widmo odpowiadało krzywej Plancka dla temperatury 2.735±0.06 K (po dłuższych obserwacjach ustalono ją ostatecznie na 2.725±0.01 K). Mather przedstawił ten wynik na konferencji, której uczestnicy urządzili mu owację na stojąco. W 1992 roku Smoot doniósł o odkryciu niejednorodności, manifestujących się pod postacią wahań temperatury promieniowania reliktowego na poziomie I0~⁵ K. Odzwierciedlały one równie małe wahania gęstości materii wypełniającej młody Wszechświat. Symulacje numeryczne wykazały, że pod wpływem grawitacji nawet tak znikome niejednorodności mogą przekształcić się w obserwowane dziś obiekty i struktury kosmiczne. Zaczęliśmy rozumieć nasz Wszechświat.    M.R.

Polskie Noble 2006

Tegoroczne Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej trafiły do socjologa, hematologa, fizyka i chemika. Najważniejsze polskie wyróżnienie naukowe przyznano już po raz piętnasty'. Zgodnie z regulaminem uhonorowano wybitnych uczonych „za osiągnięcia i odkry cia (z ostatnich czterech lat), stanowiące istotny wkład w życie duchowe i postęp cywilizacyjny naszego kraju oraz zapew niające Polsce miejsce w nauce światowej”.

Nagrodę w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych otrzymał prof. dr hab. Piotr Sztompka z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierowmik Centrum Analiz Zmian Kulturowych „Europa ’89” za „oryginalne opracowanie idei współczesnej socjologii, pozwalające rozumieć wyznaczniki oraz dynamikę skomplikowanych zmian społeczeństw' nowoczesnych, przedstawione m.in. w książkach Socjologia. Analiza społeczeństwa oraz Socjologia zmian społecznych.

Nagrodzone prace przedstawiają poglądy autora w zakresie socjologii teoretycznej. Istotą prezentowanego w nich stanowiska jest próba przezwyciężenia tradycyjnych dla socjologii przeciwstawień: staty'ki i dynamiki społecznej, działań społecznych i struktur oraz mikro- i makroanalizy. W swych pracach laureat wykazuje, że między tymi aspektami życia społecznego występuje de facto ciągłość.

Prof. Sztompka od 2002 roku jest członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Na-I uk, należy też m.in. do American Academy § of Arts and Sciences. Jest doktorem hono-! ris causa Rosyjskiego Państw'ow'ego Uni-5 wersytetu Społecznego w Moskwie (wyróżnienie to otrzymał w 2005 roku). Jego książki przetłumaczono na wiele języków, w tym indonezyjski, chiński i japoński.

W dziedzinie nauk przyrodniczych i medycznych nagrodzono prof. dr hab. Mariusza Z. Ratajczaka, hematologa, kierownika Zakładu Fizjologii Pomorskiej Akademii Medycznej oraz badacza w University of Louisville w USA. Transatlantyckiego uczonego wyróżniono za „odkrycie w szpiku kostnym oraz krwi pępowinowej komórek funkcjonalnie przypominających macierzyste komórki zarodkowa”.

Ratajczak dostrzegł w szpiku kostnym myszy oraz ludzkiej krwi pępowinowej komórki podobne do izolowanych z zarodków' i zdolnych do odtwarzania uszkodzonych tkanek oraz narządów. Wiele wskazuje na to, że nowo odkryte komórki powinny znaleźć zastosowanie terapeutyczne. Wydaje się również, że to właśnie one w warunkach patologicznych mogą dawać początek dziecięcym mięsakom. Być może kontynuacja badań prof. Ratajczaka pozwoli w przyszłości opracować strategie leczenia tej grupy nowotworów.

W ciągu 20 lat działalności naukowej prof. Ratajczak opublikował ponad 200 prac. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień. Współtworzy'! Zakład Transplantologii Collegium Medicum UJ w Krakowie oraz Ośrodek Transplantacji Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie. Prócz komórek macierzystych interesują go m.in. zaburzenia funkcji szpiku kostnego, związane z zakażeniem HIV, w pływ chemokin na ludzką hematopoezę, a także

prof. Piotr Sztompka

prof. Mariusz Z. Ratajczak

GRUDZIEŃ 2006 ŚWIAT NAUKI 21