soc 10

120 ANTONINA OSTROWSKA

* * *

Wszystkie analizowane dotychczas kwestie związane z relacją pacjent -lekarz konsekwentnie wskazywały na znacznie lepszą sytuację pacjentów posiadających relatywnie wyższe wykształcenie i wyższą pozycję społeczną. W sytuacji zaistnienia problemu zdrowotnego w sposób bardziej racjonalny poszukiwali kontaktu z lekarzem, co z pewnością stwarzało korzystniejsze warunki dla wykształcenia się właściwych relacji między nimi (choć w ostatnich latach nasiliła się nieco tendencja do odkładania wizyty u lekarza). Osiągali lepszą komunikację z lekarzem i rzadziej skarżyli się na trudności w uzyskaniu informacji o swojej chorobie; częściej byli pytani o zgodę na proponowaną przez lekarza terapię (a zatem mogli dyskutować o alternatywnych terapiach); wyraźniej też dostrzegali wagę predyspozycji partnerskich lekarza przy projektowaniu jego pożądanych cech. Osoby wyżej wykształcone częściej kwestionowały ponadto lekarza jako eksperta, który „wie najlepiej”. Można wnioskować tym samym, że były one bardziej otwarte na poszukiwanie alternatyw, co mogło się przejawiać zarówno w bardziej „negocjacyjnym” nastawieniu do propozycji swojego lekarza, jak i ewentualnym poszukiwaniu innego terapeuty.

Wnioski te sugerują, że jeżeli model partnerski rozwija się w jakiejś mierze w Polsce, to jego beneficjentami są przede wszystkim osoby zajmujące wyższe pozycje społeczne. W świetle zaprezentowanych danych nie wydaje się też, aby lekarze dokładali większych starań, aby traktować w sposób partnerski ogół pacjentów, choć istnieje wyraźne, szersze zapotrzebowanie społeczne na ten aspekt ich roli. Można więc z dużym prawdopodobieństwem powiedzieć, że obserwujemy w tym względzie dysproporcję pomiędzy społecznymi oczekiwaniami a praktyką społeczną. Niewątpliwie lekarzowi jest łatwiej osiągnąć właściwą komunikację z pacjentem, który jest w stanie nawiązać z nim dialog w języku zbliżonym do języka profesjonalnego. Jednak trudności komunikacji, przedstawienia skomplikowanych spraw w przystępny, zrozumiały dla pacjenta sposób zbyt często stają się barierą uniemożliwiającą temu ostatniemu udział w rozwiązywaniu problemu dotyczącego jego ciała i jego zdrowia. A z kolei dystans, który mogą odczuwać w stosunku do lekarza profesjonalisty osoby znajdujące się niżej od niego w hierarchii społecznej (przejawiający się choćby trudnością w zadawaniu zbyt wielu pytań), zbyt często jest interpretowany przez lekarza jako jednoznaczne przyzwolenie na podejmowanie przez niego wszystkich decyzji. Nie bez znaczenia są tu oczywiście takie warunki, w jakich wielu lekarzy wykonuje swój zawód - zbyt duża liczba pacjentów przypadających na lekarza i związana z tym presja czasu.

Kwestia ta ma w Polsce dodatkowy wymiar, jeżeli spojrzymy nań z perspektywy nierówności społecznych w sferze zdrowia. Wiadomo z wielu badań i danych statystycznych (Stan zdrowia... 1997). że status społeczno-ekonomiczny różnicuje wyraźnie stan zdrowia mieszkańców naszego kraju. Gorsza pozycja ekonomiczna, niższe wykształcenie są dobrymi predyktorami gorszego stanu zdrowia i przeciętnie krótszej długości życia. Na upośledzenia zdrowotne tej części społeczeństwa nakładają-się w wielu przypadkach (szczególnie mieszkańców małych miast i wsi) infrastrukturalne ograniczenia w korzystaniu z opieki medycznej. Jeżeli dodać do tego powierzchowny kontakt z lekarzem, to jest to dodatkowy czynnik upośledzający sytuację zdrowotną tej kategorii osób.

LITERATURA

Bloom S. (1963). The Doctor and His Patiem. New York, The Free Press.

Carlsson R.J. (1975). The End of Medicine. New York, London, Sydney, Toronto, John Wiley and Sons.

Cassel EJ. (1986). The Changing Concept ofthe Ideał Physician. “Deadalus", nr 115, s. 185-208.

Cockerham W.C. (1998). Medical Sociology. Upper Saddle River, Prentice Hall.

Fox R. (1977). The Medicalization and Demedicalization of American Society. “Dea-dalus”, nr 106, s. 9-16.

Freidson E. (1960). Client Control and Medical Practice. “American Journal of Sociology”, nr 65, s. 374-382.

Freidson E, (1970). Professional Dominance. Chicago, Aldine.

Giddens A. (1991). Modemity and Self-identity: Selfand Society in the Late Modem Age. Cambridge, Polity.

Halik J. (2000). Społeczne różnice w stanie zdrowia i dostępie do świadczeń medycznych - główne mechanizmy i uwamnkowania. „Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna”, nr 19, s. 103-112.

Illich I, (1975). Medical Nemesis. The Ecpropriation of Health. London, Calder and Boyars.

Inlander Ch.B., L.S. Levin, E. Weiner (1988). Medicine on Trial. New York, Panthe-on Books.

Kickbusch I. (1986). Life Style and Health. “Social Science and Medicine”, nr 2.

McKinley J.B. (1975). \Vho is Really Ignorant - Physician or Patient? “Journal of Health and Social Behavior”, nr 16, s. 3-11.

Navarro V. (1976). Medicine under Capitalism. New York, Prodist.

Ostrowska A. (1981). Rola pacjenta i lekarza: zmiany w scenariuszu. “Studia Socjologiczne", nr 3, s. 69-88.

Ostrowska A. (1990). Modele relacji pacjent - lekarz. W: A. Ostrowska (red.), Wstęp do socjologii medycyny. Warszawa, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Instytut Socjologii UW.

Parsons T. (1951). The Social System. Glencoe. The Free Press.

Pratt L.V. (1976). Reslitiping the Consumerś Posturę in Health Care, s. 197-211. W: The Doctor - Patient Relationship in the Changing Health Scene. Washington, Dept. of Health Education and Welfare.

Scheff. T. (1972). Decision Rules, Types of Error. and Their Conseąuences in Medical Diagnosis, s. 303-323. W: E. Freidson. J. Lorber (red.), Medical Man and Their Work. Chicago, Aldine.

Sokołowska M. (1980). Granice medycyny. Warszawa, Wiedza Powszechna. Stan zdrowiu ludności Polski tv 1996 roku (1997). Warszawa, GUS.

Sudnow D. (1967). Pussing on. Englewood Cliffs, Prentice-Hall.

Waitzkin H.( 1983). The Second Sickness. New York. The Free Press.