Zdjęcie1168 (2)

wych postaw, których grup* nie jest już w stanie kontrolować. Wiąże się to zwykle z rosnącą liczbą kontaktów członków grupy ze kwiatem zewnętrznym. Próby przeciwdziałania dezorganizacji przez umacnianie tradycyjnych norm postępowania i tłumienie nowych postaw są skuteczne tylko tak długo, jak długo owe kontakty są ograniczone. Po przekroczeniu pewnej granicy utrzymanie bez zmian istniejącej organizacji społecznej przestaje być możliwe. Konieczna staje się reorganizacja (Thomas i Znaniecki mówią też o „rekonstrukcji"). Reorganizacja to „(...) stworzenie nowych schematów zachowania, nowych norm postępowania jednostek i nowych instytucji, które zastąpią lub zmodyfikują dawne i lepiej będą odpowiadały zmienionym postawom...”¹⁷ W przeciwieństwie do dezorganizacji, a także konserwowania starej organizacji społecznej drogą tłumienia nowych postaw, reorganizacja nie jest i nie może być procesem żywiołowym. Wymaga ona od jednostek działalności świadomej i wynalazczej. Trzeba nie tylko rozpoznać nowe postawy członków grupy, ale i stworzyć odpowiadające im instytucje, a także skłonić większość grupy do akceptacji zmienionych schematów postępowania. Z tego powodu doniosłą sprawą dla społecznej reorganizacji jest obecność wybitnych jednostek czy przywódców, poziom oświaty w grupie, warunkujący przyjęcie proponowanych przez nich innowacji, a także powstawanie poczucia przynależności do wspólnoty szerszej niż ta, która uległa dezorganizacji (np, narodu w przypadku chłopów polskich).

Tak przedstawia się w zarysie koncepcja zmiany społecznej, przedstawiona przez Thomasa i Znanieckiego w Chłopie polskim. Zastosowana w badaniach „jednej klasy współczesnego społeczeństwa”, była jednak pomyślana jako koncepcja o zastosowaniu bardziej uniwersal-*» CHP, t IV, s. UL

nym; ewolucji chłopa polskiego przypisywali oni w ogólności „(...) doniosłość eksperymentu społecznego, w którym pewne zasadnicze procesy występują w formie stosunkowo prostej i izolowanej"'*. Chodziło nade wszystko o ujawnienie mechanizmów zmiany społecznej. Nie usiłując ustalać żadnych szczegółowych praw ewolucji społecznej, jakich poszukiwali socjologowie XIX wieku, Thomas i Znaniecki zakładali jednak, iż owa zmiana ma określony kierunek (mówią oni nawet o „hipotetycznym ogólnym prawie socjologicznym”): przebiega mianowicie „{...) od pierwotnej grupy do organizacji społecznej opartej na racjonalnym współdziałaniu” **.

Chłop polski w Europie i Ameryce to dzieło niezwykle bogate, obfitujące w pomysły teoretyczne, refleksję metodologiczną i wypełnione faktami. O całym tym bogactwie można dać jedynie przybliżone wyobrażenie ze względu na ograniczenie objętością książki.(Chłop polski to ważny etap biografii naukowej Znanieckiego. Narodził się Znaniecki-socjolog. Od Chłopa polskiego daleko było wprawdzie do systemu teoretycznego, jaki stworzył, ale dzieło to stało się solidnym punktem wyjścia^

» CHP, t. IV, l. 8. '• CHP, t. IV, i. 7.

S