img047 (50)

Panujące przekonanie, że dzieci autystyczne unikają kontaktu wzrokowego, również jest niejednoznaczne. Zdaniem Frith (3 996a) stwierdzenie o unikaniu kontaktu wzrokowego przez te dzieci jest pewnego rodzaju mitem. Kontakt wzrokowy jest bardzo ważnym elementem komunikacji., Język oczif^jako część ważnych społecznych kompetencji nie jest kontrolowany świadomie. Mówimy o spojrzeniu pełnym nadziei, o spojrzeniu, które zawstydza, jest pełne akceptacji lub dezaprobaty. Frith podkreśla, że dla osób autystycznych, które nie rozumieją stanów umysłu leżących u podstaw tego rodzaju spojrzeń, kontakt wzrokowy jest nieistotny i nie spełnia funkcji społecznej. Nieadekwatność społeczna kontaktu wzrokowego w autyzmie polega na niepatrzeniu na partnera interakcji lub uporczywym wpatrywaniu się w twarz lub w inne części ciała. Dawson (1986, za: Pisula, 1993) stwierdził, że dzieci autystyczne nie różnią się od dzieci prawidłowo rozwijających się, przeciętną częstotliwością uśmiechania się i utrzymywania kontaktu wzrokowego. Odnotował natomiast u dzieci z autyzmem obniżoną zdolność do łączenia uśmiechu z kontaktem wzrokowym (zaburzenie integracji reakcji wzrokowych i motorycznych).

O zaburzeniach integracji, które mogą utrudniać adekwatny kontakt wzrokowy, mówią również osoby, które były kiedyś autystyczne Donna Williams (1992, za: lrlcn, 1996), Theresa TollifTe (Arnold, 1994) opisują, że mimo iż większość symptomów autystycznych u nich już nie występowała, to nadal utrzymywały się trudności z jednoczesnym słuchaniem i patrzeniem na twarz rozmówcy.

Analizując w autyzmie poziom umiejętności społecznych, na tle innych kompetencji, większość badaczy obserwuje ich znaczne obniżenie. Jaklewicz (1993), badając grupę dzieci autystycznych kwestionariuszem PAC i PAC-1 Gunzburga (Witkowski, 1985), wykazała, że grupę tę charakteryzuje przewaga umiejętności w dziedzinie obsługiwania siebie, sprawności motorycznej oraz manualnej, nad umiejętnościami w komunikowaniu się i zachowaniami, które są związane z funkcjonowaniem społecznym. Schatz(1995), badając 72 dzieci autystycznych przy pomocy VABS (Vineland Adaptivc Behavior Scalę), oraz skalami inteligencji (między innymi Merrill-Palmer, skalą Leitera), wykazał, że w grupie tej, wyższemu 1.1. (w skali bezsłownej) towarzyszy mniejszy wzrost umiejętności społecznych, niż w grupie z upośledzeniem umysłowym.

4.2. Komunikacja osób autystycznych

Wielu autorów wskazuje na obniżony poziom komunikacji u dzieci autystycznych oraz jego znaczenie w patogenezie tego zaburzenia. Badania epide-I ttliologiczne wykazują, że połowa populacji osób autystycznych nie mówi bądź | nie komunikuje są w sposób jasny z punktu widzenia społecznej konwencji (Lord, 0'Neil, 1993).

Już Rutter pod koniec lat sześćdziesiątych przedstawił tezę, iż mowa jest iferą determinującą rozwój kontaktów społecznych i procesów poznawczych, których zaburzenia odpowiadają za złożoność symptomów autyzmu. Obecnie za jednąz najbardziej charakterystycznych cech autyzmu wczesnodziecięcego uważa się zaburzenia w społecznym używaniu języka mówionego i gestów (Schopler, Mesibov, 1986).

W DSM-IV akcentowane są jakościowe zaburzenia w komunikowaniu się, od opóźnionego lub całkowitego braku rozwoju mowy (przy braku kompensacji przez alternatywne sposoby komunikacji), poprzez zaburzoną zdolność do inicjowania i podtrzymywania konwersacji do stereotypowego użycia języka lub języka idiosynkratycznego. Garfin i Lord (1986, za: Pisula, 1993) uważają, że dzieci autystyczne są „podwójnie’'' upośledzone w zakresie mowy. Z jednej strony ich rozwój językowy jest opóźniony, z drugiej natomiast mają one istotne problemy z wykorzystaniem posiadanych umiejętności komunikowania się.

Obserwacje wczesnych relacji matka-dziecko dostarczają danych o wrodzonych mechanizmach komunikacji. Jaffe i Stern (1973, za: Wing, 1986) twierdzą że są pewne regularności w czasowej organizacji wzorów wymiany spojrzeń pomiędzy matką a niemowlęciem, które są podobne do wzorów występujących w czasie konwersacji osób dorosłych. Schaffer (1979, za: Wing, 1986) twierdzi, że jest to wrodzony mechanizm przygotowujący dziecko do obustronnej wymiany społecznej. Chociaż dokładny mechanizm przekształcania wczesnej społecznej komunikacji w komunikację leksykalną pozostaje niejasny, to Bruner (1975, za: Volkmar, 1987) twierdzi, że język jest wyspecjalizowanym i skonwencjonalizowanym rozwinięciem działań kooperacyjnych.

Obok nurtu badań zajmujących się szukaniem przyczyn zaburzeń komunikacji wysiłki badaczy koncentrują się także na opisie umiejętności komunikacyjnych na tle innych funkcji oraz ich zmianom rozwojowym. Większość badaczy jest zgodna w twierdzeniu, że dzieci autystyczne gorzej wypadają w skalach werbalnych niż niewerbalnych zadaniach przestrzennych i percepcyjnych. Carpentieri (1994) porównywała u dzieci autystycznych i nieautystycznych profile testu Termana-Merrili (w obu grupach dzieci miały taki sam poziom ogólnego funkcjo-

57