img803

nia uczestników i innych aspektów zdarzenia komunikacyjnego. Teoretycznie podkreśla się jednak, że analiza dyskursu powinna brać pod uwagę zarówno właściwości tekstu oraz wypowiedzi, jak i to, co zwykle określa się mianem kontekstu, a co obejmuje cechy sytuacji społecznej, które mogą systematycznie oddziaływać na strukturę komunikatu. Reasumując, przedmiot analizy dyskursu to wypowiedź i tekst w kontekście.

Wieloznaczność pojęcia „dyskurs”

Istnieje jeszcze jedna komplikacja. Dotychczas używaliśmy terminu „dyskurs” w sposób raczej abstrakcyjny, podobnie jak w przypadku „języka” i „komunikacji”. Kiedy więc charakteryzujemy dyskurs jako zdarzenie komunikacyjne, odnosimy się do dyskursu w znaczeniu ogólnym. W podobny, choć nieco inny sposób możemy też ogólnie mówić o poszczególnych typach użycia języka albo społecznych dziedzinach dyskursu, na przykład używając takich terminów, jak „dyskurs medyczny” lub „dyskurs polityczny”.

Z drugiej strony, możemy używać słowa „dyskurs” w bardziej konkretny sposób, nawiązując do pojedynczej, określonej rozmowy albo mówiąc o jakimś szczególnym serwisie informacyjnym (możemy używać wówczas takich form, jak „ten dyskurs” albo „dyskurs na pierwszej stronie”).

Ta wieloznaczność nie sprawia zwykle większego problemu: z kontekstu możemy na ogół wywnioskować, czy w danym przypadku chodzi o znaczenie ogólne, czy też szczegółowe. Powinniśmy jednak zdawać sobie sprawę z teoretycznej różnicy między abstrakcyjnym znaczeniem ‘dyskursu’, kiedy odnosimy się do pewnego ogólnego typu zjawisk społecznych, a znaczeniem określonym, kiedy to mamy na myśli konkretną próbkę tekstu lub wypowiedzi.

Niestety na tym wieloznaczność się nie kończy. Powyżej wspomnieliśmy już o jeszcze innym zastosowaniu kategorii „dyskursu” (jak w przykładzie z „dyskursem neoliberalizmu”), które nie ogranicza się do użycia języka ani do komunikacyjnej interakcji, ale które raczej (albo również) wskazuje na idee lub ideologie. Chociaż możemy spotkać się z takim zastosowaniem również w analizie dyskursu, jest oczywiste, że czyni ono znaczenie terminu jeszcze bardziej rozmytym. Dlatego też wielu uczonych unika stosowania pojęcia „dyskursu” w takim kontekście. Czasami ten ogólny system, łączący dyskurs i idee, bywa określany jako odmiana światopoglądowa dyskursu (order of discourse), które to pojęcie można znaleźć w filozoficznie zorientowanych badaniach nad dyskursem.

Wyodrębnianie dyskursów

Jest jeszcze trzeci problem. W większości sytuacji jesteśmy w stanie wyodrębnić i zidentyfikować dany dyskurs: w przypadku, gdy rozpatrujemy interakcję albo zdarzenie komunikacyjne, wiemy, gdzie się one zaczynają i gdzie się kończą. Wiemy też, czy w grę wchodzi jeden, czy też kilka

12