IMG13 (18)

I

K. MICKIEWICZ

a matką moją para. Francuz zaś rzek]; Ojcem moim jest 1 ą cl. a matką moją bursa. A Niemiec rzeki: Ojcem moim jest warsztat, a matką moją knajpa.

I ciż sami ludzie, którzy mówili, iż głupstwem jest bić się za Wiarę przeciwko poganom, ciż sami ludzie bili się za kawał papieru nazwanego traktatem, bili się o port, o miasto, jako chłopi, którzy biją się tynkami o granice ziemi, której nie posiadają, a którą ich panowie posiadają.

I ciż sami ludzie, którzy mówili, iż głupstwem jest iść w dalekie kraje na obronę bliźnich, ciż sami ludzie pływali za morze z rozkazu królów, i bili się

0    faktorią, o wór bawełny, i o wór pieprzu. I królowie przedawali ich za pieniądze w kraj zamorski.

1 psuły się Narody, tak że spomiędzy Niemców,

1    Włochów, i Francuzów, i Hiszpanów, jeden tylko znalazł się człowiek chrześci janin, mędrzec i rycerz.

80 Był rodem z Genui.    .

w. 162 matką moją para — lapidarne określenie znaczenia maszyny parowej dla rewolucji przemysłowej w Anglii w w. XVIII.

w. 163 bursa (z franc. bourse) — sakiewka, giełda. Mickiewicz wymienia zjawiska charakterystyczne dla rozwoju układu kapitalistycznego.

w. 164 Ojcem moim jest warsztat — słowa te mają charakteryzować Niemców jako naród zapobiegliwych mieszczan, w. 175 faktoria — agencja handlowa poza granicami kraju. Faktorie w krajach zamorskich były przedmiotem wojen między kolonizatorami.

ww. 175—176 królowie przedawali ich — w w. XVIII książęta niemieccy sprzedawali żołnierzy innym państwom, zwłaszcza Anglii. Fakty te napiętnował Fr. Schiller w dramacie Intrygo i miłość (1783), znanym Mickiewiczowi już w czasach wileńskich.

Ten namawiał, aby zaprzestano wojować w domu,. a raczej odzyskano grób Pański i Azją, która ¹ stała się stepem, a mogła być kra jem ludnym i pięknym w ręku chrześcijańskich. Ale wszyscy śmieli się z owego Genueńczyka i rzekli: Śni mu się, i głupi jest.

Więc ów człowiek pobożny pojechał sam na wojnę, a że był sam i ubogi, więc chciał naprzód odkryć kraje, gdzie się złoto rodzi; i stamtąd nabrawszy bo-tsogactwa, wojsko nająć i Ziemię Świętą odzyskać. Ale wszyscy słysząc to krzyknęli: Szalony jest.

Wszakże BÓG widział dobre chęci jego i pobłogosławił mu; i ów człowiek odkrył Amerykę, która stała się ziemią wolności, ziemią świętą. Nazywał się ów człowiek Krzysztof Kolumb, i był ostatnim rycerzem krzyżowym w Europie, i ostatni, który

w. 184 10 ręku chrześcijańskich — liczba mnoga przymiotnika zgodna jest z formą liczby podwójnej, w jakiej został użyty rzeczownik. Wyrażenie ma charakter archaiczny, w. 189 kraje, gdzie się zioło rodzi — Indie. Wyprawę, która . doprowadziła do odkrycia Ameryki, przedsięwziął Kolumb w nadziei, że odkryje nową drogę morską do Indii, ww. 193—194 odkrył Amerykę — w r. 1492; która stała się ziemią wolności — Stany Zjednoczone A. P., które uzyskały niepodległość w r. 1783, otoczone były sympatią demokratów europejskich jako jedyne mocarstwo o ustroju republikańskim i najbardziej wówczas demokratycznej konstytucji. Udział ochotników europejskich, m. in. Kościuszki i Pułaskiego, w wojnie o wolność Stanów był dla Mickiewicza wymownym przykładem interna-. cjonalizmu. W wierszu Do Matki Polki (1830) pisał Mickiewicz 0 „świata nowego żołnierzach", którym dane było „na wolność orać“. Już jednak w kilka miesięcy po wydaniu Ksiąg pisał poeta w »Pielgrzymie Polskim«:    „...obywatele Amerykanie

handlują tylko, o wojnie za wolność ludów nic myślą" (w artykule Niezgody emigracji naszej).' w. 195 Krzysztof Kolumb — podane przez Mickiewicza wiadomo-