IMG21 (2)

obiektów cyfrowych Publikacje te sq znacznie bardziej /mienne, niż druki; do ich roz-powszechniania wystarczy tylko jeden egzemplarz umieszczony w sieci, a dokonywane w nim zmiany powoduj)) utratę wersji oryginalnej. Możliwe jest także wykonywanie idealnie dokładnych kopii, które mogt) być szybko i szeroko rozpowszechniane. Łatwość ta może nawet sugerować traktowanie publikacji elektronicznych jako towaru o zerowym koszcie wytworzenia (Gawrysiak 200Rc, s 62). Obiekty mogą być modyfikowane bez pozostawienia jakichkolwiek śladów tych czynności. Można także na bieżąco uzupełniać ory ginalne treści o przydatne dodatkowe materiały (na przykład dane z badań empirycznych. suplementy, załączniki, uaktualnienia, komentarze, erraty), nawet po jego opublikowaniu i rozpowszechnieniu.

Zalety publikacji elektronicznych wynikają zazwyczaj z zastosowaniu nośnika cyfrowego oraz udostępniania sieciowego. Są to:

•    Łatwość modyfikacji i dostosowania do indywidualnych potrzeb i upodobań takich elementów technicznych, jak kolor, jakość i rozdzielczość grafiki, wysokość i krój czcionki.

•    Większa dostępność, nie ograniczana przez zdarzenia takie, jak zagubienie egzemplarza czy odesłanie go do oprawy, a także brak potrzeby dostosowywania się do godzin pracy jakiejkolwiek instytucji; każdy serw is GBC czynny jest w trybie 24/7, materiały dostarczane są wprosi do domu (czy innego miejsca użytkowania sprzętu komputerowego).

•    Zastosowanie skomplikowanych technik wyszukiwania informacji, na przykład łączenia wielu kryteriów wyszukiwawczych.

•    Stosowanie technik multimedialnych, łączenie mediów, takich jak obraz i dźwięk, obiekty trójwymiarowe, w jednej prezentacji, co znajduje coraz szersze zastosowanie w tekstach naukowych.

•    Zapewnienie bezpośredniego dostępu do materiałów, pozostających w relacjach (na przykład dokumenty, w których następują wzajemne cytowania), bez względu na format i lokalizację.

' Ułatw iony kontakt między autorem a odbiorcą jego dzieła.

•    Wzrost wskaźników dotyczących poziomu wykorzystania dokumentów elektronicznych (w tym cytowań), szczególnie dostępnych w trybie OA (Gargouri i in. 2010],

•    Stosowane mogą być ułatwienia dla osób niedowidzących i niewidomych, poprzez znaczne powiększenie tekstu lub zastosowanie wersji dźwiękowych, dzięki czemu dokument może być użytkownikowi przeczytany.

•    Publikacje cyfrowe mogą być tańsze niż drukowane odpowiedniki.

•    Nie ulegają one uszkodzeniom w trakcie użytkowania (uszkodzeniu może ulec sprzęt). Rozproszone zasoby danych i informacji GBC są bardzo zróżnicowane, gdyż uzależnione od takich czynników, jak potrzeby użytkowników i polityka instytucji, które je tworzą Z punktu widzenia użytkownika jej zasoby obejmują zarówno materiały tworzone w bardzo odległych miejscach (często wymagające spełnienia pewnych warunków dostępu. na przykład rejestracji), jak i te, które powstały lokalnie w macierzystej instytucji, w lokalnym języku, zaspokajające lokalne potrzeby. Część z tych zasobów jest dostępna bezpłatnie dla każdego, podczas gdy inne ze względu na opłaty czy licencjonowany dostęp będą służyły tylko określonym, uprawnionym użytkownikom. Mogą stanowić także zasób o zastrzeżonym dostępie. Stanowią one zasoby bardzo zróżnicowane, zarówno pod względem zakresu tematycznego, przeznaczenia czytelniczego oraz formatów i języków, chociaż w zasobach internetowych dominujący jest język angielski. Różnorodność jest jedną z głównych przyczyn problemów technicznych, występujących w GBC, a także działań służących ich rozwiązywaniu, takich jak standaryzacja.

W podrozdziale tym opiszę wybrane rodzaje publikacji elektronicznych, źródeł informacji dostępnych w internetowych zasobach globalnej biblioteki cyfrowej i sposobów

ich udostępniania w tym środowisku. W globalnej bibliotece cyfrowej udmiępnim ią wszelkie publikacje, znane z bibliotek tradycyjnych oraz nowe rodzaje prezentacji trakt Zasoby tc podzieliłem na kilka grup.

*    Dokumenty tekstowe, takie jak czasopisma i książki elektroniczne oraz tradycyjnie zaliczane do szarej literatury, jak materiały konferencyjne, raporty i dysertacje, które często agregują treści na wzór drukowanych pierwowzorów

' Zasoby Wcbu 2.0, nie znajdujące bezpośrednich poprzedników w święcie diuku.

' Archiwa list dyskusyjnych.

¹ Nowe sposoby agregacji treści, głównie repozytoria i biblioteki cyfrowe.

' Strony Web, które mogą być traktowane jako odrębne publikacic lub agregaty publikacji (na przykład strona Web wydawcy czasopism, zawierająca ich (rek)

' Materiały multimedialne.

*    Zbiory danych (dala nem).

Oprócz wymienionych zasobów danych istnieją obszerne zasoby meiadnnycli, w szczególności tworzone przez bibliotekarzy, opisujące zbiory bibliotek, zarówno tradycyjnych, jak i cyfrowych. Zbiory te liczą dziesiątki milionów rekordów o standardowych strukturach. Obok nich funkcjonują zasoby indeksowe wyszukiwarek Na rolę publikacji cyfrowych można patrzeć nie tylko z punktu widzenia problemów technicznych, ale także pod kątem znaczenia tych publikacji dla członków społeczności, którzy jc tworzą i używają. Z tego punktu widzenia publikacje funkcjonują w „życiu społecznym" [Borgman 2003a. s. 94], Publikacja naukowa powstaje jako wynik negocjacji, prowadzonych w zespole przygotowujących ją autorów; dotyczą one treści i sposobu ich prezentacji, wyboru formatu publikacji i ewentualnych załączonych danych, interpretacji wyników oraz autorstwa. Użytkownicy publikacji cyfrowej nie interpretują jej w sposób wyizolowany, lecz porównują z innymi, w stosunku do których jest ona kontynuacją lub z którymi stoi w sprzeczności. Na interpretację tę wpływają także czynniki zew nętrzne, takie jak reputacja wydawnictwa, autora, instytucji go zatrudniającej oraz finansującej badania.

Elektroniczne, naukowe dokumenty tekstowe wciąż przypominają swoich drukowanych poprzedników. Są to głównie czasopisma oraz książki elektroniczne, dla udostępniania których tworzone są repozytoria i archiwa Na ogól. oprócz zwykłego umieszczenia tekstu dokumentu (obiektu cyfrowego) w Internecie, co umożliwia dostęp do niego, wydawca oferuje dodatkowe usługi, polegające na tworzeniu i udostępnianiu mctadanych. własnych interfejsów obsługujących wybrane formaty, indeksowaniu treści (stwarza to warunki do przeszukiwania zasobów). W ten sposób powstaje serwis GBC. wyodrębnione miejsce w Internecie służące udostępnianiu treści, jednocześnie jednak zintegrowane z innymi serwisami GBC.

W środowisku cyfrowym zacieraniu ulegają różnice pomiędzy podziałami, tworzonymi na podstawie tradycyjnego kryterium zamiaru kontynuacji publikacji”. Zasoby GBC oparte są na obiektach informacyjnych, które mogą przybierać różne formy (często zmienne i dynamiczne) i formaty (Owen 2000J. Różnice pomiędzy mmi ulegają zatarciu. W tym sensie rację mają ci, którzy twierdzą, że wszystkie zasoby internetowe zaliczyć można do szarej literatury (Carvalho 2001J. W efekcie zanikają różnice pomiędzy obszernym artykułem, do którego dołączono zestawy danych z eksperymentów, raportem technicznym lub naukowym i książką elektroniczną. Zacierają się także różnice między komunikacją naukową formalną i nieformalną, gdy na przykład (en sam tekst publikowany jest w czasopiśmie, repozytorium i na stronie Web uczonego, a film rejestrujący jego odczytanie, ilustrowane slajdami, na YouTube.

Efektem zastosowania tego kryterium jest podział na książki i czasopisma, czy raczej, używając terminologii fachowej, na wydawnictwa zwarte i ciągłe.

86

87