IMG54 (2)

80

z powodu niemożności rozgraniczenia, tylko przez badanie najbardziej konsekwentnych form możemy natknąć się na ich specyficzne oddziaływania. Otóż wiarą, którą się teraz zajmujemy, o którą prowadzono wielkie walki polityczne i kulturowe w krajach o najwyżej rozwiniętym kapitalizmie — jak Niderlandy, Anglia, Francja w XVI i XVII wieku — jest kalwinizm.

Za jego najbardziej charakterystyczny element był i jest powszechnie uważany dogmat wyboru do łaski. Spierano się wprawdzie o to, czy jest to »najistotniejszy® dogmat Kościoła reformowanego, czy tylko -przybudówka®, ale orzekanie o ważności (istotności) jakiegoś zjawiska historycznego to albo sprawa wartościowania i wiary (kiedy ma się na myśli coś jedynie -interesującego® i jedynie -wartościowego®), albo ważności historycznej, związków przyczynowych; mamy wtedy do czynienia z ocenami historycznymi. Jeśli to jednak robimy, wychodząc z ostatniego punktu widzenia (historyczne związki przyczynowe) i stawiając pytania o znaczenie, jakie w kontekście oddziaływania kulturo-wo-historycznego należy przypisać dogmatowi — to oddziaływania te muszą mieć istotne znaczenie⁵³.

Walka o kulturę, którą prowadził 01denbarneveldt, załamała się z jego powodu; rozdział w Kościele anglikańskim stał się za czasów Jakuba I ostateczny. Odtąd dwór i purytanie zaczęli się różnić także pod względem dogmatycznym, właśnie w kwestii wyboru do laski. W ogóle dogmat ten uważany był przez władzę za element niebezpieczny dla państwa i przez nią zwalczany⁵¹.

Wielkie synody XVII wieku, zwłaszcza w Dordrechcie i West-minslerze, a także wiele pomniejszych, za główne zadanie uważały podniesienie tego dogmatu do rangi prawa kanonicznego. Był trwałym punktem oparcia dla niezliczonych rzesz bohaterów eccle-sia militans, a w wieku XVIII i XIX wywołał podziały kościelne i nieraz doprowadzał do walk.

Nie możemy więc przejść obojętnie obok tej nauki o wyborze do łaski i zajmiemy się na wstępie jej treścią tak. jak brzmiała ona w źródłowych sformułowaniach Westminster confession z roku 1647, które w tym punkcie powtarzają zresztą zarówno indepen-dystyczne, jak i baptystyczne wyznanie wiary.

Rozdział 9 (O wolnej woli) Nr 3: Człowiek poprzez swój upadek w stan grzechu utracił całkiem zdolność swej woli do czegoś duchowo dobrego i prowadzącego do zbawienia tak bardzo, że człowiek naturalny, jako całkiem odwrócony od dobra i martwy w grzechu, nie jest zdolny nawrócić się ani nawet przygotować się do nawrócenia.

Rozdział 3 (O wiecznych zrządzeniach boskich) Nr 3: Bóg. dla objawienia swej wspaniałomyślności, swym postanowieniem przeznaczył (predestinated) niektórych ludzi do wiecznego życia, a innych zrządził (foreordained) wieczną śmierć.

Nr 5: Tych spośród rodu ludzkiego, którzy przeznaczeni są do życia. Bóg swym wiecznym i niezmiennym zamiarem i tajemnym zrządzeniem oraz decyzją woli, zanim jeszcze stworzył świat, wybrał sobie w Chrystusie do wiecznej chwały, a to z czystej łaski i miłości, a nie tak, żeby skłoniły go do tego pobożność, dobre dzieła człowieka lub coś innego w jego czynach, lecz wszystko tylko swą wspaniałą laską. Nr 7: Podobało się Bogu, według niezgłębionej swej woli, udzielającej lub odmawiającej laski, pominąć w swej wspaniałości władzy nad stworzeniem i boskiej sprawiedliwości pozostałych z rodu ludzkiego — i okazać gniew i niełaskę za ich grzech.