IMG$73 (4)

Uczniowie często nie wiedzą, jakim celom podporządkowane są •wykonywane przez nich prace. Wykonywać je muszą zgodnie z podaną instrukcją. Ponadto nauczyciel o autokratycznym stylu kierowania za najważniejsze swoje zadania w procesie dydaktyczno-wychowawczym uważa dostarczanie uczniom możliwie dużego zasobu informacji i skrupulatne ich egzekwowanie.

Natomiast liberalny styl kierowania wychowawczego, którego nazwą zamienną jest styl nieingerujący (lub laissez-fair styl), polega na pozostawieniu uczniom daleko idącej swobody i to w znacznie większym stopniu niż w przypadku stylu demokratycznego. Praktycznie oznacza to, iż nauczyciel o liberalnym stylu kierowania przekazuje uczniom całkowicie lub prawie całkowicie wszelkie uprawnienia do podejmowania decyzji. Osobiście nie usiłuje ingerować w sprawy, którymi zaabsorbowani są uczniowie. Takie postępowanie w gruncie rzeczy jest oczywistym zaprzeczeniem wywiązywania się przez nauczyciela ze swych obowiązków zawodowych. Prowadzi z reguły do anarchistycznego układu stosunków w-klasie i dlatego nie ma na ogół praktycznego zastosowania, chyba jedynie w celu przekonania uczniów o niezbędności nauczyciela jako organizatora życia szkolnego oraz konieczności przestrzegania dyscypliny w klasie i szkole.

Najbardziej pożądany jest demokratyczny styl kierowania wychowawczego. _Podczas jego stosowania zauważono, iż ucz-' mowie darzą sympatią i zaufaniem swych nauczyciel}; są przekonani o zasadności tego, co robią; wykonują swoje zadania nawet wtedy, gdy pozbawieni są bezpośredniej kontroli czynnika wychowującego; podejmują chętnie prace na własną odpowiedzialność; skorzy są do współdziałania i współpracy, a mniej do działań indywidualnych i konkurencyjnych; wyraźnie identyfikują się ze swymi osiągnięciami, które jednak bywają nieco niższe niż w klasadh kierowanych autokratycznie.

Znacznie mniej wartościowy wychowawczo — w porównaniu ze stylem demokratycznym — jest autokratyczny styl kierowania. W wyniku jego stosowania uczniowie bywają rozdrażnieni i agresywni,,ia niektórzy spośród nich przejawiają przesadną obojętność. Stwierdzono aż 30 razy więcej wrogości i 8 raizy więcej agresji u chłopców 10-letnićh, wobec których okazywano postawę

autokratyczną, niż u dzieci w tym samym wieku, z którymi postępowano w sposób demokratyczny (Lewin K., Lippitt R., White R., 1964). Poza tym uczniowie, poddani autokratycznemu kierowaniu wychowawczemu, tracą na ogół więź emocjonalną z nauczycielami i chętnie „zamykają się” w nieformalnym nurcie klasy. Niewątpliwą jego zaletą jest zapewnienie uczniom w miarę dobrych wyników w nauce.

Na ogół żaden z charakterystycznych stylów kierowania nie występuje w czystej postaci. Toteż przyjmuje się, iż „nauczyciel kierujący demokratycznie — jak pisze A. Janowski (1974, s. 144) —- ma więcej niż połowę zachowań demokratycznydh", a „nauczyciel kierujący autokratycznie ma przynajmniej 70% zachowań autokratycznych”. Zastosowanie jednego lub drugiego stylu zależy nie tylko od wieku i stopnia przystosowania lub nieprzystosowania szkolnego, lecz także od niektórych cech osobowości nauczycielu Na podstawie badań okazało się, iż takie cechy, jak nastawienie ekstrawersyjne, optymizm, równowaga emocjonalna i plastyczność percepcyjna skłaniają nauczycieli do demokratycznego} stylu kierowania; natomiast przejawiana przez nich in-trowersja, depresyjność, skłonność do nadmiernej kontroli, niestałość emocjonalna i sztywność percepcyjna predysponują ich do zachowań autokratycznych (por. Janowski A., 1980, s. 77 i n.) Błędem jednak byłoby wnosić stąd, iż nie można się nauczyć najbardziej pożądanego wychowawczo demokratycznego stylu kierowania uczniami. Nie jest to oczywiście sprawa łatwa. Wymaga dużego samozaparcia oraz wnikliwej samooceny i samokontroli, aby nie być demokratą tylko z pozoru lub nazwy. Z drugiej strony nie sposób na pewno wykluczyć zupełnie autokratycznego stylu kierowania, zwłaszcza w jego złagodzonej postaci, np. w bardzo trudnych sytuacjach wychowawczych lub tam, gdzie zachodzi konieczność nadrobienia wyraźnych zaniedbań uczniów w nauce. Z reguły jednak styl autokratyczny powinien być stosowany jedynie doraźnie, ustępując szybko miejsca demokratycznemu kiełkowaniu, które w pełni odpowiada postulatowi podmiotowego traktowania uczniów.

W skutecznym kierowaniu w toku nauczania i wychowania wydatnie dopomóc może także .przestrzeganie podstawowych zasad organizacji pracy i żyda uczniów, opracowanych przez

7* 99