IMG@24 (2)

f

Walter Lacjueu

gicznymi i religijnymi, z rozmaitymi organizacjami alternatywnym (takimi jak Association pour la taxation des transactions pour l'aid< aux citoyens, w skrócie ATTAC, czyli obywatelska inicjatywa opodatkowania obrotu kapitałowego), a także z organizacjami obrony praw człowieka spoza wspólnoty muzułmańskiej. Ramadan ma świadomość, że wielu muzułmanów, niepewnych swej tożsamości, nie kwapi się do pójścia zbyt daleko w tym kierunku. I rzeczywiście pomysły w zakresie ochrony praw człowieka były tym elementem nauczania Ramadana, który cieszył się najmniejszym powodzeniem.

Propozycje Ramadana mówiące, że islamskie zakazy w dziedzinie działalności gospodarczej trzeba dostosować do potrzeb współ- ■ czesnego społeczeństwa, nie spotkały się ze specjalnym sprzeciwem ze strony ortodoksyjnego religijnego establishmentu. Gdyby bowiem ściśle stosować się do tych staroświeckich praw, muzułmanie nie mieliby możliwości zakładania funduszy kapitałowych, dokonywania inwestycji finansowych, a także, na gruncie osobistym, korzy- I stania z kart kredytowych ani ubezpieczania się. Gdy jednak Ramadan zajął się na przykład hudud - karami nakładanymi przez Koran i szarijat, takimi jak publiczne kamienowanie cudzołożnic oraz od- I szczepieńców i amputowanie kończyn złodziejom - napotkał znaczny opór. Ramadan zdał sobie sprawę, że ciemiężenie kobiet jest w pewnym sensie piętą achillesową islamu we współczesnych społeczeństwach Zachodu i że należałoby wprowadzić pewne reformy. Biorąc jednak pod uwagę potęgę religijnego establishmentu, niewiele mógł zdziałać.

Było to całkowicie nie do przyjęcia dla ortodoksów, w tym Qara-dawiego, telewizyjnego szejka z Al-Dżaziry i przyjaciela Kena Li-vingstone'a, burmistrza Londynu. Ortodoksyjny establishment odrzucał po prostu poglądy Ramadana: hudud był częścią Koranu, przez co nie podlegał zmianie. Ze względu na więzy rodzinne Ramadana jego oponenci zgodzili się jednak, z godnym uwagi oporem, rozważyć niektóre z jego reformatorskich propozycji. Rezultat łatwo dało się przewidzieć: jego propozycje zostały jednogłośnie odrzucone. Jak ujął to jeden ze znawców prawa: jeśli dziś wezwiemy do moratorium na kamienowanie kobiet i karę śmierci, nazajutrz pojawi się żądanie zniesienia piątkowych modlitw. (Ramadan nie postulował abolicji dawnych praw, tylko wprowadzenia moratorium).

Jeden z kolegów Qaradawiego, czołowy muzułmański teolog w Stanach Zjednoczonych, oświadczył, że wszelkie majstrowanie przy hudud jest równoznaczne z piszczeniem narodu muzułmańskiego i tym samym porównywalne do herezji. Argument Ramadana, że normy Koranu były już powszechnie naruszane w świecie muzuł-

Migracje

mańskim przez arbitralne władze, nie przekonał przywódców religijnych. Byli o wiele silniejsi, a Ramadan nie miał najmniejszej ochoty Odgrywać roli radykalnego reformatora, a być może nawet męczennika.

Wiele osób, które uważnie śledziły wypowiedzi Ramadana, nie wierzyło w ich szczerość i uważało, że w głębi duszy wciąż pozostaje członkiem Bractwa Muzułmańskiego, natomiast reformy, które proponuje, są tylko zmianami kosmetycznymi. Na jedną z jego rozpraw składała się obrona Bractwa Muzułmańskiego - atakował intelektualistów żydowskich we Francji (w tym także tych, którzy w rzeczywistości nie byli Żydami) za ich krytyczne nastawienie do islami-zmu. Również w zasadniczych kwestiach nigdy nie odcinał się od bractwa i jego fundamentalistycznych doktryn.

Można się spierać, biorąc go w obronę, że niesprawiedliwe było krytykowanie go za dwulicowość, ponieważ w jego sytuacji było to nieuniknione. Nierealne było, aby pozostawał idolem muzułmańskich banlieues w Paryżu, a jednocześnie liberalnych intelektualistów: musiał dostosowywać się do odbiorców, wygłaszając różne przemówienia, często niespójne, a nawet ze sobą sprzeczne. Choć w zasadzie pozostał fundamentalistą (jak pokazały ataki na muzułmańskich liberałów i reformatorów), zdawał sobie sprawę, że reformy w pewnym zakresie są konieczne, jeśli europejski islam chciałby zachować wiarę młodszego pokolenia, narażonego na wpływy Zachodu. Od czasu do czasu Tariq Ramadan otwarcie przyznawał się do swego dylematu. Gdy w rozmowie telewizyjnej naciskano, aby ujawnił stanowisko dotyczące kamienowania kobiet jako kary za cudzołóstwo, nie chciał odciąć się od tej praktyki. Odparł tylko, że opowiadałby się za moratorium. Jego brat, doktor filozofii i nauczyciel z Genewy, usprawiedliwiał kamienowanie. Tariq Ramadan mówił później, że gdyby potępił kamienowanie, zaprzyjaźniłby się z francuskim ministrem spraw wewnętrznych Nicolasem Sarkozym, ale straciłby zwolenników w świecie muzułmańskim, a gdyby go potępiono, nie mógłby niczego zmienić w muzułmańskim świecie.

Ukazuje to ograniczenia Ramadana jako reformatora. Jego przeszłość jest pełna sprzeczności. Potępił terroryzm w Europie, zwłaszcza w Anglii. Oczekuje od europejskich muzułmanów większej samokrytyki, a jednocześnie większej konserwatywności pod względem religijnym. Twierdzi, że jest przeciwko cenzurze, ale niezwykle ciężko (i skutecznie) pracował w Genewie nad delegalizacją sztuki Woltera Fanatyzm, czyli Mahomet (1741). Nie ma jednego Tariqa Ramadana, jest ich dwóch, i na razie (a także w dającej się przewidzieć przyszłości) islamistyczny Tariq bez wątpienia bierze górę.

81